83737 strona (284)

Dla sztucznych energii nie ma swoistych receptorów, zapoczątkowujących ogólnou-strojowe mechanizmy przystosowawcze, ani receptorów czuciowych i prawdopodobnie „pamięci" pozwalającej na uczenie się i przystosowanie. Nie odczuwa się działania leczniczych energii sztucznych, np. diatermii, ultradźwięków, pola magnetycznego.

Ekspozycja na energie sztuczne wywołuje zmiany na poziomie komórkowym i molekularnym w miejscu jej absorpcji. Mają one charakter fizykochemiczny. Analogiczne zmiany występują w wyniku pochłonięcia energii w każdej materii, zarówno w strukturach żywych, jak i martwych. Rozległość i głębokość wywołanych zmian jest proporcjonalna do dostarczonej energii i jej zdolności przenikania. Zmiany bierne przemijają na zasadzie rozproszenia i w wyniku działania mechanizmów homeostazy.

Od zmiany biernej fizykochemicznej należy odróżnić zmiany miejscowe powstałe dzięki reaktywności komórek. W przypadku energii sztucznych zmiany te można nazwać efektem drażnienia. Występują tylko w organizmach żywych. Powtarzanie drażnienia może wywołać osłabienie reakcji przez przywykanie (habituację) lub nasilenie w wyniku sensytyzacji. W komórkach występują zmiany molekularne i humo-ralne. Stwierdza się np. wydzielanie histaminy, zmiany w zawartości cytokinin, niektórych peptydów i białek, zmiany liczby i wielkości stałych i niestałych elementów komórkowych i strukturalnych, ATP, RNA, zmiany ukrwienia i w składzie płynów tkankowych. Zmiany te mają charakter nieswoisty, większości z nich nie można przypisać pozytywnego lub negatywnego znaczenia klinicznego.

Przy dawkach submaksymalnych i przekraczających granice tolerancji obserwu je się nieswoiste objawy stresowej reakcji alarmowej. Należy ona do czynnych nieswoistych reakcji przystosowawczych, jest wywołana nie tyle samą energią, co zmianami biernymi, zagrażającymi integralności tkanek. Zmiany bierne fizykochemiczne i reakcje typu stresowego występują również po zastosowaniu energii naturalnych.

Odczyny oddalone, w wyniku miejscowych zmian fizykochemicznych i tkankowych, wywołane energiami sztucznymi występują rzadko. Przypuszcza się, że odległe zmiany mogą zachodzić na zasadzie reakcji łańcuchowych, rezonansowych lub psychogennych typu placebo. Nie wydają się one zorganizowanymi reakcjami fizjologicznymi. Nadal bada się te mechanizmy, aby wyznaczyć sprawdzalne granice i warunki stosowania energii sztucznych do leczenia. Niektóre metody aplikuje się według nie dość sprawdzonych kryteriów fizjologicznych, na podstawie obserwacji mniej lub bardziej subiektywnych reakcji klinicznych.

Istnieje wiele wątpliwości dotyczących mechanizmów działania energii na organizm człowieka. Można przypuszczać, że zgromadzenie i usystematyzowanie wyników badań na temat zmian tkankowych, komórkowych i molekularnych oraz powiązanie ich z badaniami klinicznymi uwiarygodni wiele metod fizykoterapii.

Energie sztuczne mogą przyczyniać się do energetycznego zanieczyszczenia środowiska człowieka i muszą być wytwarzane z dużą ostrożnością. Terapeuta jest narażony, w większym stopniu niż pacjent, na szkodliwe działanie energii tak sztucznych, jak i naturalnych. Działania tych energii mogą się kumulować, wywołując określone szkody u osób narażonych na zbyt częste ekspozycje. Bezpieczeństwo i higienę pracy w fizykoterapii regulują odrębne przepisy.

Do energii sztucznych należą:

1. Promieniowanie elektromagnetyczne (pem) o takich właściwościach fizycznych, z jakimi nie występuje w biosferze. Należy tu pem o mniejszej energii w kwan-

17