85114 strona (864)

Kiedy zagraża ochłodzenie, produkcja ciepła zwiększa się na skutek wykonywania dowolnych ruchów lub nieuświadomionego wzrostu napięcia mięśni bądź rytmicznych skurczów włókien mięśniowych - ich drżenia lub dreszczy. Z tego powodu człowiek zziębnięty porusza się, zaciera ręce, przytupuje, szczęka zębami, ma dreszcze, a mięśnie szkieletowe bywają tak napięte, że często niemożliwe jest wykonanie bardziej precyzyjnych ruchów. Temperaturę organizmu zwiększa również przyjęcie pokarmu, szczególnie ciepłego i białkowego. Ciepły posiłek ogrzewa organizm fizycznie, białka natomiast najmocniej zwiększają metabolizm na zasadzie swoistodynamicznego działania składników pokarmowych. Widoczne są zatem i behawioralne aspekty procesu termoregulacji. Wyraźny wzrost produkcji ciepła zaczyna się w temperaturach otoczenia poniżej 15°C, komfort cieplny dla człowieka lekko ubranego stanowi 20°C, a dla rozebranego 28°C.

Termoregulacja może być także zachowana, ale przestawiona na inną wartość stałej ciepłoty ciała w tym okresie - na niższą ciepłotę, jak u ludzi starych w warunkach chronicznego chłodu lub z różnych powodów wyższą, a wówczas stan taki nazywa się gorączką.

Inaczej mówiąc, część energii nie zużyta na pracę, chemiczne reakcje syntez czy też inne energochłonne procesy ustroju zmienia się w ciepło i ogrzewa organizm, który jak każde inne ciało może także ogrzewać się od zewnątrz lub oddawać ciepło otoczeniu. Zatem temperatura ciała zależy w każdym przypadku od ilości ciepła wytworzonego przez organizm i oddawanego otoczeniu.

W warunkach klinicznych schładzanie ciała powierzchniowe lub schładzanie krwi u chorego w anestezji powoduje zmniejszenie lub ustanie funkcji lermore-gulacji, co wynika ze stosowania anestetyków i środków zwiotczających. Nazywamy to sztuczną hipotermią kontrolowaną. Funkcja ośrodka termoregulacji powraca po eliminacji przez ustrój środków anestetycznych, odwrócenie działania środków zwiotczających i po ogrzaniu krwi do 35-36°C. Zupełnie inne są fizjologiczne następstwa zabiegów schładzających dla celów leczniczych krioterapii miejscowej, głównie ogól-noustrojowej, z użyciem temperatur kriogenicznych, szczególnie krańcowo niskich.

Termoregulacja chemiczna

Wytwarzanie ciepła w organizmie zależy od kilku czynników:

a)    przemiany podstawowej materii związanej ze spoczynkową czynnością wszystkich komórek i narządów, niezbędnej dla utrzymania organizmu przy życiu;

b)    pracy mięśni szkieletowych podczas ich poruszania się;

c)    czynności przewodu pokarmowego związanej z trawieniem i wchłanianiem pokarmu.

Regulacja chemiczna jest uruchamiana przy nadmiernej utracie ciepła. Wytwarzanie ciepła w tkankach nazywa się termogenezą i odbywa się w procesach przemiany materii. Termogenezą jest metabolicznym efektorem termoregulacji uruchamianym przy niedoborze ciepła, a hamowanym przy jego nadmiarze. Ze względu na udział mięśni termogenezą dzieli się na drżeniową i bezdrżeniową. Wytwarzanie ciepła w ustroju występuje stale, nasila się, gdy temperatura dużych obszarów skóry spada poniżej I9°C, a temperatura krwi dochodzącej do podwzgórza spada poniżej 37°C. Pierwszym objawem termogenezy w mięśniach jest wzmożenie ich napięcia.

98