83940 skanuj0162 (3)

136 Df ONTOLOOlA fcTYCZNA

,v zakresie prawa pozytywnego byłoby to, co nakazane, inaczej mówiąc, cgalność norm byłaby podstawą ich moralności, a nic odwrotnie. Wszyst-<o zatem, co legalne, byłoby moralne i me podlegałoby ocenie i odpowie-izialności wobec jakiejkolwiek innej normy spoza danego systemu prawa pozytywnego. Moralna świadomość ludzkości nic godzi się jednak z tym wnioskiem Potępiając zbrodnie hitlerowskie drogą przewodu sądowego opartego na założeniach wziętych właśnie z moralności, dostarczyła jeszcze jednego dowodu więcej, że w jej intuicjach moralnych legalność określonego postępow ania mc utożsamia się z jego moralnością¹⁰*'. Słuszną ziłem jest teza przeciwna Prawo pozytyw ne jest zależne od porządku moralnego, wyrażonego przede wszystkim w normach prawa naturalnego. Ale jest to zależność twórcza. Prawo naturalne stanowiąc kryteria moralnego charakteru norm prawa pozytywnego, stwarza normatywne regulatory dla jego prawidłowego rozwoju.

Prawo pozytywne a obowiązek w sumieniu

Skoro prawo pozytywne pozostaje w normatywnej zależności od prawa naturalnego, wobec tego zasadniczo rzecz biorąc - ma ono, a przynajmniej inożc mieć moc zobowiązywania w sumieniu poddane mu podmioty działania. Musi jednak spełnić konieczne do tego warunki.

a)    Pierw szy z nich odnosi się do ogółu osób ludzkich jako podmiotów prawa pozytywnego i polega na dostosowaniu nakazów tego prawa do możliwości ich zachowania ze strony tych właśnie osób. Możliwość ta /.i chodzi wówczas, kiedy prawo pozytywne mc przekracza nic tylko fizycznych sił człowieka, ale także jego moralnych możności, to znaczy, nic po-ciąga za sobą zbyt wielkich trudności Stąd bierze początek zasada: prawo pozytywne nie obowiązuje w wypadku nadmiernie wielkich trudności (la (fosidut non ubltgat cum gravi incommodo). Wyjątek stanowią sytuacje, w których chodzi o najwyższe dobro społeczeństwa. Władza państwowa może wtedy domagać się od obywateli nawet dużych ofiar i poświęceń, np w czasie wojny, kiedy zagrożony jest polityczny byt państwa.

b)    Drugi warunek moralnej obowiązywalności prawa pozytyw nego do tyczy ustanaw iającego to prawo autorytetu społecznego i bywa określany jako „legalność" tego autorytetu Idzie o to, że do stanowienia prawa po zytywnego uprawniona jest tylko władza kompetentna, czyli powołana zgod

^,o: Por Jankowski, Prawo i moralność, * 10-11

nic / obowiązującymi w danej społeczności normami. Władza uzurpator-ska, np. okupacyjna, nic zobowiązuje w sumieniu do posłuszeństwa Wyjątek stanowią sprawy konieczne dla dobra ogółu, do jakich należą przepisy porządkowe, funkcjonowanie instytucji użyteczności publicznej itp.

c) Kolejny warunek obowiązującej w sumieniu mocy prawa pozytywnego odnosi się do normatywnej treści stanowionych przez to prawo przepisów. Ogólnie mówiąc chodzi o to, że prawo pozytywne w całokształcie swoich postanowień musi zachować charakter etyczny, który polega na tym. ze pozostaje ono w- zgodzie z moralnymi zasadami i normami prawa naturalnego. Na tej podstaw ic omawiany warunek /w ie się zazwyczaj „go-d/iwością” prawa pozytywnego (/c.t honesta, iusta). W pojęciu tym wszakże dadzą się wyróżnić dwa zasadnicze wymiary.

1° Prawo pozytywne w tym zakresie, w jakim porządkuje te same kategorie aktów, co i prawo naturalne, zachowuje etyczny charakter o tyle. o ile jego treść w istotnych elementach utożsamia się po prostu z treścią odpo-wicdnich norm prawa naturalnego. Dochodzi tu do głosu w najczystszej niejako postaci podstawowa dla prawa pozytywnego zasada jego zależno* vci od prawa naturalnego. W założeniu ich treściowej zgodności na moralne potępienie zasługuje konflikt praw a pozytywnego z prawem naturalnym, do jakiego dochodzi, gdy prawo pozytywne coś nakazuje lub zakazuje, a prawo naturalne tego samego zakazuje względnie to nakazuje.

2* W matem moralnie obojętnej etyczny charakter prawa pozytywnego utożsamia się z postulatem, aby stanowione przez nic normy zmierzały do realizacji dobra wspólnego odpowiednio do historycznych warunków życia i rozwoju danego społeczeństwa, a poprzez to dobro do afir-macji rozwoju osoby ludzkiej. Z tego tez powodu z funkcjonowaniem prawa pozytywnego łączy się konieczność ciągłego dostosowywania go do tych warunków, aby w ten sposób zapewnić mu możność urzeczywistnienia jego ostatecznego zadania. Stosownie do lego postulatu, kryteria godziwości prawa pozytywnego wymagają dokładniejszych określeń uwzględniających dokonujące się procesy społeczne i zaistniałe pod ich wpływem sytuacje. Zmusza to z kolei do badania społecznych uwarunkowań prawa pozytyw nogo, co stanowi domenę nauk szczegółowych, przede wszystkim socjologii prawa. Ze stanowiska filozoficznego uzasadniona jest tylko ogólna zasada, że decydującym czynnikiem zapewnienia prawu pozytywnemu etycznego charakteru w dziedzinie spraw moralnie obojętnych jest jego racjonalność, czyli celowo obmyślania zdatność poszczególnych norm do urzeczywistniania wymogów dobra wspólnego w kon-krclnych warunkach życia społecznego

.'mm ityii    II