88463 ScannedImage 58

wydawał się sprawować na umysłami Polaków w tak zwanych kwestiach narodowych, a znacznie mniejszą władzą, jaką wydawał się sprawować nad sumieniami poszczególnych wiernych w kwestiach moralności prywatnej, wskazuje wyraźnie, że polski katolicyzm służył raczej jako publiczna religia obywatelska niż prywatna religia indywidualnego zbawienia. Przykładem tego jest wysoka liczba aborcji w katolickiej Polsce, która świadczy o tym, że - z rozmaitych powodów - aborcja stała się jedną z metod kontroli urodzeń. Państwo sprzyjało aborcjom, a być może starało się nawet zawstydzić Kościół katolicki, pokazując, jak słaby wpływ ma on na prywatną    ¹

moralność katolickich Polaków. Biorąc pod uwagę słabą dostępność nowoczesnych środków antykoncepcyjnych i sprzeciw Kościoła wobec ich stosowania, a także poglądy wyrażane przez większość Polaków w badaniach opinii publicznej, wydaje się, iż konflikt między Kościołem a dużymi grupami polskiego społeczeństwa jest tylko kwestią czasu. Jeśli Kościół utrzyma swoje bezkompromisowe stanowisko i będzie dążył do narzucenia moralności katolickiej w życiu publicznym, wciąż istnieć będzie niebezpieczeństwo, że instytucjonalizacja jakiejś formy polskiego narodowego katolicyzmu przeszkodzi w tworzeniu w pełni otwartego i pluralistycznego    f

polskiego społeczeństwa obywatelskiego. Mogłaby ona także dać początek czemuś na kształt religijnej wojny domowej typowej dla latynoskiego modelu sekularyzacji. Jeśli jednak główna teza tej książki jest słuszna, polski Kościół mógłby nauczyć się akceptować nowoczesny model sekularyzacji, a więc względnie autonomiczne różnicowanie się sfer świeckich, co wcale nie musiałoby oznaczać zgody na osłabienie lub prywatyzację katolicyzmu w polskim społeczeństwie obywatelskim.    j

5. BRAZYLIA.

OD KOŚCIOŁA OLIGARCHICZNEGO DO KOŚCIOŁA LUDOWEGO

Podobnie jak pozostałe południowoamerykańskie Kościoły katolickie, także brazylijski katolicyzm jest historycznym odgałęzieniem wojującego katolicyzmu z Półwyspu Iberyjskiego¹. Od początku jednak między portugalską a hiszpańską kolonizacją zachodziły pewne zasadnicze różnice, które przyczyniły się do powstania dwóch różnych form katolicyzmu w obrębie tego samego generalnego modelu kolonialnego chrześcijaństwa². W obu przypadkach regulacją stosunków między państwem a Kościołem zajmowała się w zasadzie ta sama instytucja - Padroado, zwane też Patronato Real³. Liczne przywileje królewskie nadane przez papiestwo portugalskiej i hiszpańskiej Koronie w nagrodę za ich gorliwość w wyzwalaniu Półwyspu Iberyjskiego spod wpływów islamu zmieniły oba Kościoły kolonialne w idealne wzory katolickiego cezaropapizmu. Jak zauważył Lloyd Mecham, „nigdy wcześniej ani później żaden władca nie sprawował za zgodą papieża

195

1

   C. R. Boxer, The Church Militant and Iberian Expansion, 1440-1770, Baltimore 1978.

2

   Robert Richard, Comparison of Emngelization in Portuguese and Spanish America, „The Americas” 14 (April 1958).

3

   Por. W. Eugene Shiels, S.J., King and Church: The Rise and Fali ofthe Patronato Real, Chicago 1961; Lloyd M. Mecham, Church and State in Latin America, Chapel Hill 1966.