89590 P1100003 (2)

292 Jerzy Świątek; Obraz jako element struktury argumentacyjnej.,.

Ale odpowiedź na pytanie, czy funkcja nakłaniająca jest zawsze realizowana poprzez zastosowanie schematu argumentacyjnego, wydaje się też skomplikowana ponieważ argumentacja jest pojęciem nieostrym i pojmowana jest zarówno jako działanie wyłącznie językowe, jak i szerzej jako wszelkie oddziaływanie, które prowadzi do kształtowania określonych przekonań. Dla przykładu, Hesse (1992) uważa, że wszelki dyskurs jest argumentacyjny ponieważ generuje jakieś przekonania czy poglądy po stronie odbiorcy przekazu. Inni autorzy (Fisher, Filloy, 1982) zwracają uwagę na fakt, że nieuprawnione jest sprowadzanie struktury argumentacyjnej do struktury opartej na wnioskowaniu, w której występują określone tezy, przesłanki i dowody mające na celu bądź pokazanie oczywistości czy logicznej konieczności przyjęcia tezy, bądź też jej uprawdopodobnienie. W dziełach literackich, na przykład, argumentacja oparta jest na sugestiach - wychodząc od emocjonalnej reakcji, odbiorca dochodzi do racjonalnych przekonań poprzez krytyczną interpretację i uogólnienie.

Istnieje też wiele prób przedstawiania obrazu jako samodzielnego nośnika struktury argumentacyjnej. Co ciekawe, próby takie odnoszą się do przekazów wizualnych charakterystycznych dla „kultury obrazkowej”, w której przekaz pisemny jest marginalizowany. I tak zjednaj strony Varga (1989) analizuje średniowieczny obraz św. Franciszka, w którym centralna postać jest tezą orzekającą o świętości Franciszka, a elementy rozmieszczone po obu stronach stanowią elementy narracji wizualnej dowodzącej tej tezy. Z drugiej strony zaś Medhurst i DeSousa (1981) analizują karykatury polityczne, w których ogólnie kulturowo usankcjonowane przesłanki w formie presupozycji prowadzą do przyjęcia określonego stanowiska w kwestiach politycznych.

Tradycyjnie jednak argumentacja pojmowana jest jako działanie wyłącznic językowe, a elementy pozajęzykowe, na przykład gesty w przypadku przekazów mówionych czy elementy wizualne w przypadku przekazów pisanych, stanowiąjedynie element dodatkowy, który może wzmacniać przekaz werbalny. Stanowisko takie oparte jest na przeświadczeniu, że reprezentacja wizualna nie ma struktury propozycjonalnej, nie orzeka o świecie, może jedynie stanowić jakieś przedstawienie jego fragmentu; z drugiej strony, badacze zajmujący się retoryką obrazu (Eco 1996) zgodnie twierdzą, że wszelkie znaki ikonicznesą z natury wieloznaczne i jedynym sposobem eliminacji wieloznaczności lub skierowania interpretacji obrazu na określone tory jest zaopatrzenie obrazu w komentarz językowy. I tak też się dzieje w reklamie. Oczywiście w przypadku ciągu obrazów mamy do czynienia z trochę inną sytuacją. Wprowadzona zostaje jakby określona narracja, a już wyszukiwanie związków między poszczególnymi obrazami narzuca określoną interpretację. A zatem w przypadku

ciągu obrazów bądź w przypadku filmu mamy do czynienia z sytuacją jakościowo różną od sytuacji, kiedy tekstowi towarzyszy jedynie pojedynczy obraz. Oczywiste jest jednak, że z tej perspektywy to właśnie retoryka przekazu werbalnego stwarza ogólne ramy odniesienia dla retoryki wizualnej.

Twórcy tzw. „Nowej Retoryki”, Perelman i Olbrechts-Tyteca, właściwie w ogóle nie podejmują tematu retoryki wizualnej. Ich Nowa Retoryka (1969) jest niewątpliwie doskonałą próbą uwspółcześnienia klasycznej retoryki, jednak autorzy nie próbują nawet odnieść się do zagadnień pozajęzykowych, które przecież w coraz większym stopniu decydują o wartości perswazyjnej większości przekazów o charakterze nakłaniającym, z którymi spotykamy się w czasach współczesnych.

Wydaje się, że skrajne podejścia do zjawiska argumentacji utrzymujące, że jedynie język może być nośnikiem argumentacji albo że obraz bez komponentu językowego stanowi sam w sobie strukturę argumentacyjną, nie są w pełni uzasadnione. Zresztą praktyka pokazuje, że w typowych przekazach o charakterze perswazyjnym (a takim jest przecież reklama) mamy przeważnie do czynienia z przekazem mieszanym, w którym albo obraz jest wkomponowany w tekst albo tekst stanowi element obrazu. Należy zatem spojrzeć na strukturę argumentacyjna przekazów tego typu z uwzględnieniem jednocześnie warstwy słownej i wizualnej.

Takie podejście reprezentowane jest przez sporą grupę badaczy zajmujących się retoryką przekazów mieszanych (Mitchell, Kohn, Blair). Centralnym założeniem jest tutaj istnienie jednostek tekstowo-wizualnych, które mogą być przedmiotem badań oraz założenie, że znaczenie owych jednostek jest także funkcją określonych relacji pomiędzy tekstem i obrazem. Wydaje się, że punktem wyjścia jest teza Barthesa (1985), że relacja pomiędzy obrazem a tekstem to relacja „zakotwiczenia”, dzięki której tekst werbalny eliminuje wieloznaczność obrazu i ukierunkowuje jego interpretacje. W tym duchu badania dotyczące komiksu czy artykułu prasowego prowadzi Mitchell, który mówi że „Linia podziału pomiędzy tekstem a wizerunkiem, pomiędzy akapitem a obrazem jest wynikiem historycznie uwarunkowanych różnic wynikających z praktycznego użycia znaków symbolicznych, a nic jest rozróżnieniem o statusie ontologicz-nym. Podobnie różnice wewnątrz systemu symbolicznego, które są źródłem znaczeń uwarunkowane są użyciem znaków. Nie należy zatem pytać w odniesieniu do określonego środka komunikacji, jaki przekaz jest generowany dzięki typowym cechom tego środka, ale raczej jaki rodzaj cech funkcjonalnych tego środka jest wykorzystywany w określonym kontekście (Mitchell, 1986; * 69; tłum. autora). Mówiąc inaczej, w przekazie słowno-wizualnym znaczenie

Hm

mm

Tom Język a ki referatów «y^M Język Trmkgp w krakowieo m Krakowskie To* Wiedzy o komat Temat pr/ewod językme aa proę swoje admartM wachlarzu nap artykułów oaoiej refleksji aad «s gMraytjAkk w | poświęcone sac języUw yo, Mu jętyk ■

j**>kuvv praekla! **i książki prJ attiartMiajt*^ J jęayków oapraJ