ar11

bowiem lub nudę wszystko będzie w swym poitcpiiwimlii i \s swyi li tlm i> hmij. li teoretycznych w zgodzie z. wymogami dzielności, a zmiany Innu znoili' byilzlr w sposób najszlachetniejszy i ze wszech miar odpowiedni jaku puiwilziwia d/n Iny

człowiek, „o niewzruszonych zasadach, bez przygany" .

Spośród wielu rzeczy, które są dziełem przypadku, a różnią się międ/.y sobą tym, że jedne są ważniejsze, a inne mniej ważne, drobne powodzenia, a podobnie i drobne niepowodzenia, nie mają, rzecz jasna, wybitniejszego wpływu na życie; różne natomiast rzeczy ważne mogą — jeśli wypadną dobrze — uczynić życie szczęśliwszym (bo i same z natury swej przyczyniają się do okrasy życia, i sposób, w jaki się ktoś do nich odnosi, może być piękny i szlachetny), jeśli natomiast wypadną źle, zakłócają i mącą szczęście⁹³, przysparzają bowiem trosk i są przeszkodą w niejednym działaniu. Ale i poprzez takie przeciwności prześwieca blask piękna moralnego, jeśli ktoś z całym spokojem znosi rozmaite bolesne ciosy losu, nie z powodu niewrażliwości na ból, lecz dzięki usposobieniu szlachetnemu i poczuciu własnej wartości⁹⁴.

Jeśli jednak istotnie — jak już powiedzieliśmy — rozstrzygające dla życia jest działanie, to nikt ze szczęśliwych nie może stać się nieszczęśliwym, bo nigdy nie 1101 a popełni nic haniebnego ani niegodziwego. Kto bowiem jest prawdziwie dzielny i mądry, ten — zdaniem naszym — znosi każdy los z godhością i czyni zawsze w danych warunkach to, co jest najlepsze, tak jak dobry wódz używa wojsk, które ma pod swymi rozkazami, w sposób najbardziej odpowiadający potrzebom wojny i jak szewc z powierzonych sobie skór wyrabia najpiękniejsze obuwie, i jak to czynią przedstawiciele wszystkich innych sztuk. Jeśli zaś tak, to człowiek szczęśliwy nie może wprawdzie nigdy stać się nieszczęśliwym, ale i najwyższej szczęśliwości⁹⁵ nie zazna, o ile spotka go los Priama. Nie jest jednak na przemian raz jednym, raz drugim i niełatwo podlega zmianom: niełatwo bowiem i nie byle jakie niepowodzenia wytrącą go ze stanu szczęśliwości, lecz chyba ciężkie i rozliczne; po ich doznaniu zaś nierychło może wrócić do owego stanu, lecz jeśli w ogóle, to po upływie jakiegoś bardzo długiego czasu, w którym dane mu będzie przeżyć rzeczy doniosłe i piękne.

Cóż więc stoi na przeszkodzie w nazwaniu szczęśliwym tego, kto działa w sposób zgodny z najdoskonalszą formą dzielności i jest dostatecznie wyposażony w dobra zewnętrzne, i to nie w dowolnym okresie czasu, lecz przez cale długie

14 nn.) El. eud 1219 a 38 r>„ b 10 nn.

Simonides, frg. 4 u Dichla II (E. Dichl, Antologia lyrica G niecą. Vol I. II 192} Dalej cytowane: Dichl.) zachowany u Platona. Prolagoras 399 B.

⁹¹ Zob. niżej, przypis 105.

⁹⁴    ’Qv pcyakóyuzoę Jedna z cech. które Arystoteles wyróżnia w jjEyażoti/oyja. tj w poc/urlti własnej wartości, czyli uzasadnionej dumie, jest niezachwiana równowaga ducha. (Pot. anuli/y i i jicyakoiyoria w ks. IV, rozdz 3). Mówiąc o cesze charakteru, która pozwala znosić bolesne ciutt lutu, ma Arystoteles na myśli nie całokształt cech składających się na pojęcie jmyażoy uytu, lecz wMmr ową równowagę ducha.

⁹⁵    Por. niżej, przypis 105.    v ¹

/V«|t>7 l iv UW iitiliWy ilmltu    ,11 ||| liyilclt^{2 3} lid /yl ", |n«| | w i»l|in luililt

I,'/ N|)imtlh żyt le /mIhmIi /y’    uknuł |"»'' UW ulu finutiy |n«y»■ <I³• • I. " "<>    u ••

uwii/tllliy /.n t t'l | SM i n4 <t³ w»/i I li tiiłitt /ii|ii lilii' tliiiIuHiiiłcgtiż )i<||I i> - In), U' szczęśliwymi im/wlnuy tych i|nmilęil/.y tyjących, kióiyui wyźn) w»pOiiuilMni' cechy przyalugii)ii obecni³ I przyiluulwać l>c>M w przyi/.McI szczęśliwymi w tej mierze, w jukic) mogą uhm ł»y³J ludzie,

11. Związek między tyciem szczęśliwym i losem ludzi bliskich

1101 b

Tyle więc o tych kwćstiach. Co się zaś tyczy losu potomstwa i wszystkich w ogóle bliskich¹, to pogląd, jakoby los ten nie miał żadnego wpływu na szczęśliwość, wydaje się zbyt oschły i sprzeczny z potocznym mniemaniem. Ponieważ jednak wiele jest wydarzeń i znaczne są między nimi różnice, przy czym jedne dotykają nas więcej, inne mniej, przeto byłoby rzeczą zbyt długą, a nawet nieskończoną, po kolei je przechodzić, z drugiej zaś strony wystarczy może przedstawić je w głównych zarysach. Jeśli więc podobnie jak spomiędzy własnych niepowodzeń jedne posiadają pewną wagę i znaczenie w życiu, inne zaś łatwiejsze są do zniesienia, tak też ma się rzecz z niepowodzeniami wszystkich bliskich; jeśli dalej różnica, jaka zachodzi między tym, czy cios jakiś dotyka człowieka za życia, czy po śmierci, jest o wiele większa aniżeli różnica, którą w tragedii stanowi okoliczność, czy czyny zbrodnicze i straszne poprzedzają akcję, czy też rozgrywają się na scenie — to należy wziąć pod uwagę i tę różnicę, a może raczej fakt, że podnoszono pewną wątpliwość, dotyczącą zmarłych: czy w ogóle mogą uczestniczyć w czymś dobrym lub w.jego przeciwieństwie; zdaje się bowiem na podstawie tego, o czym właśnie była mowa, że jeśli nawet dochodzi do nich coś z tych rzeczy, bądź dobrych, bądź też złych, to jest ono czymś w bezwzględnym tego słowa znaczeniu lub ze względu na nich słabym i nieznacznym; jeśli zaś nie, to przynajmniej czymś o takiej sile i jakości, że nie czyni szczęśliwymi tych, którzy nimi nie są, ani nie pozbawia szczęścia⁹⁷ tych, co go dostąpili. Okazuje się więc, że powodzenie, a tak samo i niepowodzenia osób bliskich dotykają wprawdzie poniekąd zmarłych, ale w ten tylko sposób i o tyle, że ani nie czynią szczęśliwych nieszczęśliwymi, ani nie mają żadnego innego podobnego wpływu⁹⁸.

I rtl) .IllKltf,. I. .1 97

1

2

21 nn ] Et. eud. 1219 b 11‘ nn. El. wielka 1183 b 20 nn. || 31 nn.) Er eud. 1219 b 8 n.

3

Por. 1100 a 18-30.

” Por. niżej, przypis 105.

1100 a 24 - 30 i 1101 a 30 - b 9, mówiąc o wpływie powodzenia i niepowodzenia człowieka na ./ęłliwofó jego zmarłych przodków, zakłada Arysioreles nieśmiertelność duszy. Jest lo pogląd, który gln.Ml jego młodzieńczy Euileinos i późniejszy dialog llcpi ipikoootpiui;, pogląd, kiórego Arystoteles I"iinn poniechał upatrując w duszy entelechie ciała. Tak pojeia dusza nie może istnieć bez ciula (Cl tluu v 412 a 19 i n.); wyjątek stanowi tylko pierwiastek boski w człowieku, vo0ę, który jest nieśmiertelny. Por. niżej 1177 b 30 nn., frg. 61 u Rosego (Prolreptyk), Metafizyka 1070 a 24 (Jaeger. IH 44; 48). W omawianych jednak miejscach idzie o nieśmiertelność całej duszy, w stylu Platońskiego