ar14

i rozumna część duszy jest dwojaka: bądź rozumna we właściwym tego słowa znaczeniu i sama w sobie, bądź leż posłuszna rozumowi jakby ojcu"".

Zamieszczona poniżej tablica jest próba uzmysłowienia wzajemnego stosunku poszczególnych części duszy wedle poglądów Arystotelesa w El. mk.

Dusza

A. Rozumna część duszy    B. Nierozumna cześć duszy

A. Rozumna cześć duszy

I. Cześć rozumna w znaczeniu właściwym Xóyov ćxov 1102 a 28, czyli 5ictvor]TiKÓv 1166 a 17

zdolność poznawania zdolność rozumowania naukowego uttorijpo- XoyioxikÓv 1139 a 12. vikÓv II39 a 12    czyli wytwarzania mnie

mań 6o^uruiKÓv 1140 0 26. 1144 b 14

spryt rozsądek 8Eivóttję (f>póvr|aię 1144 b 15

B. nierozumna

I Zdolmiść Żywieniu pragnień óp£KTtKÓv 1102 b 13 (czyli tj9tKÓv 1144 b 15), czyli cześć uczestnicząca poniekąd w rozumie, słuchająca rozumu źóyou pctćyoo rtctSapyucijy Xóya> 1102 b 30- 1103 a 3

II. Cześć uczestnicząca poniekąd w rozumie, słuchająca rozumu Xóyou nr) perźyoy, naOopyiKÓy \6yu> 1102 b 30- 1103 a 3, czyli zdolność żywienia pragnień ópccrttKÓy 1102 b 13 (czyli pOiKÓy 1144 b 15)

dzielność etyczna wro- dzielność etyczna w dzona tkptrti tpuoiKr| znaczeniu właściwym apetii Kopia 1144 b 16

część duszy

II. część wegetatywna 9pettriKÓv, <poxtKÓv 1102 a 32- b 12

dzielność etyczna dzielność etyczna wrodzona    w znaczeniu właściwym

ótperri q>ixHKT|    dpenj Kopia

1144 b 16

A II = B I, wobec czego Dusza ¹

Ta różnica jcsl też podslitwą podziału dzielności na różne rodzaje (czyli na różne zalety]. Jedne z nich nazywamy dianoctycznymi inne zaś etycznymi^,ł0, czyli cnotami, u mianowicie modrość teoretyczną, zdolność rozumienia i rozsadek — zaletami dianoctycznymi, a szczodrość i umiarkowanie — etycznymi¹²¹. Mówiąc bowiem o czyimś charakterze, nic mówimy, że ktoś jest mądry lub pojętny, lecz że jest łagodny lub umiarkowany, ale i mądrego chwalimy z powodu tej jego trwałej dyspozycji; tc zaś spomiędzy trwałych dyspozycji, które zasługują na pochwałę, nazywamy zaletami.

Księga druga

/. Dzielność etyczna jest skutkiem przyzwyczajenia, dzielność dianoetyczna — doświadczenia

Dwa tedy są rodzaje dzielności, z których jeden stanowią zalety dianoetyczne, drugi zaś — zalety etyczne, czyli cnoty. Owóż zarówno powstanie, jak i rozwój zalet dianoetycznych jest przeważnie owocem nauki i dlatego wymagają one doświadczenia i czasu; etycznych natomiast nabywa się dzięki przyzwyczajeniu, skutkiem czego i nazwa ich [lą&iKai, od rj9oq] nieznacznie tylko odbiega od wyrazu „przyzwyczajenia" (£&oę)¹. Wynika stąd też, że żadna z cnót nie jest nam z natury wrodzona; nic bowiem z tego, co jest wrodzone, nie daje sie zmienić

103

1

Cześć rozumna    il. Część uczestnicząca poniekąd III. Część nierozumna

_    w rozumie

Stosunek poszczególnych części duszy nie mógł zostać dostatecznie jasno uzmysłowiony za pomocą jednej tablicy, ponieważ Arystoteles — w naszym właśnie miejscu — zalicza część duszy ulegającą rozumowi z a ró w n o do części r o z u m n ej. j a k też do części n ie r o zu m n ej. Skutkiem tego jego podział, pozornie dwuczłonowy (na część rozumną i nierozumną), a w dalszym ciągu, po dokonaniu podziału każdej z tych dwóch części na dwie — czteroczlonowy (por. 1144 i 10), jest w gruncie rzci .■> trójczionowy, jako że wyróżnia część nierozumną (B II). Jest to podział identyczny z Platońskim podziałem duszy na trzy części, wprowadzonym w Państwie 439 D i nn., Fajdrosie 246 A I nn w Timajosic 69 A i nn. i Te trzy części nazywają się u Platona: tó XoytartKÓv, co po polsku oddawano