DSC�41

_Ar <nirn! Synonim samego Tylora, synonim VrimUiu<: Cul-

_Y $\eon!m nr pel h;« ;o reMgtozinwstwa antropologicznego!

Mi.ielsra redukcja v. religioznawstwie porównawczym^ re-

wszelkiej r    ...

wiary w duchy, pociągnęła wielu swoją zwartością, prostotą •Wzyjną logiką wywodu. V. idu uczonych podpiiało się pod

Rinnem. Wymieńmy Andrew Langa, Jamesa George’a Fra-~ F. B. Jevonsa, Mac Lenna na, Alberta Rćvillc'a, Eugeniusza - ?t d‘Al\iella, Salomona Reinacha, Paula Ehrenreichą, Franta •„cka Boasa, Wilhelma Wundta. Wnosili oni poprawki, niekiedy .Wlenia (Frazcr, Wundt), ale przyjmowali oni wszyscy wiarę . duchy jako najgłębszą ze zbadanych warstw wierzeń ludzkości. ,V:ara w duchy i wyrastające z niej /. przyrodniczą koniecznością /jdia rozwojowe religii — oto stereotyp równic nienaruszalny Ja tych uczonych, jak polinezyjskie tabu.

Statystyki religii świata bieżącego wieku wymieniają animi-2ÓW, jakby Tylor założył nową wielką wiaro, traktowaną na równi z chrześcijaństwem czy buddyzmem, a liczącą miliony. A przecież animizm nie jest żadną religią: to termin zbiorczy dla ńn życia religijnego ludów niskocywilizowanych, form o najróżnorodniejszych kształtach, często niesprowadzalnych do siebie. D^jnrwJy mało słów zrobiło w nauce taką karierę.

Wyjaśnienie terminu „animizm” w znaczeniu teorii pochodzenia religii od wiary w istnienie duszy i duchów pojawiło się po :u pierwszy na 383 stronie operis magm. (Sarno słowo figuruje ii w tytule rozdziału kilka stron wcześniej). Czytamy tum z racji rozważań wstępnych nad definicją religii: „Zadając w defi-ijcji wyrażonej wiary w najwyższe bóstwo czy w sąd pośmiertny, adoracji posągów czy praktykowania ofiar, czy leż innych częściowo tylko rozpowszechnionych doktryn lub obrzędów, bez wątpienia zmuszeni bylibyśmy do wykluczenia wielu plemion i kategorii religijnych. Ale, taka ciasna definicja zawiera błąd utożsamiania religii raczej ze specjalnymi postaciami rozwoju niż z- głębszym motywem, leżącym u ich podstaw. Wydaje się rzeczą najwłaściwszą cofnąć się do tego uczuciowego źródła i domagać się po prostu jako minimalnej definicji religii — wiary u istoty duchowe... Nie można jednak twierdzić pozytywnie, że j(aźd<r' 7. isti c ch plemion wyznaje wiarę w istoty duchowe,

ponieważ wrodzope warunki znacznej ich liczby są pod tym

względem niejasne, a wobec gwałtownych zmian i wygasania,

na jakie są skazane, mogą na zawsze pozostać już takimi”.

Wiara w istoty duchowe (spiritual beinys) ma cechować w zasadzie każdą religię, i to poczynając od ludów pierwotnych do społeczeństw o bardzo skomplikowanej kulturze. A jeśli nie wszędzie taką wiarę konstatujemy, to dzieje się tak nie dlatego, że jej tam nigdy nie było, lecz dlatego, że zatarła się już ona albo też nawet zupełnie zanikła — oto sens klasycznego już dziś kontekstu, wprowadzającego do nauki płodne w następstwa pojęcie nnimizmu jako powszechnej wiary w duchy. Nieco wyżej w podobny sposób dowodzi Tylor powszechności religii. Negowanie religii u pewnych plemion czy szczepów wynika albo z braku dowodów, albo ze zbyt wąskiej definicji religii.

Współcześni religioznawcy słusznie przeprowadzają rozróżnienie dwóch odmiennych pojęć wiązanych z tym terminem. Ani-mizm może oznaczać proste stwierdzenie pewnego typu przeko-! ni wierzeniowych, występowanie pewnego faktu psychicznego. Ale animizm może też oznaczać teorie o powszechności wiary w duchy i jej, jeśli już nie pierwotności, to w każdym razie uprzetiniości w stosunku do wszystkich innych znanych form re-I i. • i i. Pierwsze znaczenie animizmu domaga się dokładnego dopełnienia: animizm tego a tego plemienia, narodu czy człowieka, drugie znaczenie orzeka o animizmie wszystkich bez wyjątku ludzi, animizmie w ogóle. Tylko to drugie znaczenie jest tylo-rowskie.

Animizm pojmuje autor w ściśle ewolucyjnym, biologicznym rozumieniu. Jest to zarodek i zarazem trwały składnik wszelkich ;.ń/.ni< jszych stadiów rozwojowych. „Animizm cechuje plemiona bardzo mało zaawansowane w drabinie ludzkości, a od nich wznosi się, wprawdzie nieco przekształcony, ale zachowujący od początku do końca nieprzerwaną ciągłość, aż do samego centrum wysokiej, nowoczesnej kultury” ^l2.

Znalazłszy archimcdcsowy punkt oparcia dla swych rozważań. Tylor podejmuje się następnego nieodzownego zadania: musi rozwiązać czwartą z wypunktowanych przez nas trudności, mianowicie musi wyznaczyć kamienie milowe religijnego pochodu ludzkości od wyjściowego stadium animi&uuL