kem15

Asathor 30

Arwaka i na kopycie Alswida wyryte zostały „dobre’' —» runy, a pod łopatki obu rumaków bogowie włożyli „ziąb żelazny” chroniący je przed palącymi promieniami słońca; wedle innych jednak wersji pod łopatkami koni znajdowały się miechy lub piece kowalskie podtrzymujące słoneczny żar.

Imię Alswid występuje też w formie Als-winn (Ałsińnnr).

ASATHOR (Asapórr - „Piorun Asów/Bogów”), wariant imienia (teonimu) —> Thor, a wedle Młodszej Eddy (Omamienie Gylfiego) dawniejsze imię Thora.

ASBRU: zob. Bifróst.

ASGARD (Asgarór - „Gród Asów”), twierdza, stolica, siedziba —> Asów znajdująca się na niebiańskim polu (-> Idawóll) i z. ziemią (—> Midgardem) połączona mostem zwanym —> Bifróst. W centrum Idawóllu rósł święty jesion —> Yggdrasil, a u jego korzenia biło źródło —> Urd. W pobliżu Asowie sami wznieśli dla siebie chram z dwunastoma tronami oraz drugi przybytek, —> Wingolf, przeznaczony dla bogiń (zob. Asynje), a także kuźnię z piecem do wytopu złota, którą wyposażyli w wynalezione przez siebie narzędzia: kowadło, młot i kleszcze. Pracując: nimi tworzyli na własny użytek przedmioty w kamieniu, drewnie, a zwłaszcza w złocie, stąd też czas ten nazwany został —> „złotym wiekiem”. W trosce o bezpieczeństwo postanowili otoczyć swoją siedzibę murami i za radą —> Lokiego zlecili wykonanie tej roboty pewnemu olbrzymowi z rodu —> Jótunów (imię nieznane), właścicielowi wspaniałego ogiera —> Swad i 1 far i ego. Wzniesione mitry objęły dwanaście boskich siedzib: pałace —> Walaskjólf (tu stał tron —> Illidskjalfj i —» Gladsheim (jedną z jego komnat była —» Walhalla) należały do —» Odina, —> Sók-kwabekk do Odina i —» Sagi, —> Thrudheim i —> Bilskirnirdo —> Thora, —> Himinbjórgdo —» Heimdalla, —> Ydalir do —> Ulla, —> Brei-dablik do —> Baldra, —> Noatun do —> Njórda, —> Glitnir do —> Forset iego, —> Sessrumnir do —» Freyji i —» Thrymheim do —> Skadi.

Asgard znany był również jako Asaheirn (Asaheimr- „Domostwo Asów”) albo po prostu Heim (Heimr - „Domostwo”). Snorri Sturluson w Młodszej Eddzie (Omamienie Czyi fiego) utożsamiał Asgard z Troją, o której w Prologu do swego dzieła powiadał, że leży w pobliżu środka ziemi. Zob. kosmologia.

Jest wysoce prawdopodobne, że kamienne mury Asgardu wiążą się z najstarszym indoeuropejskim wyobrażeniem kosmologicznym, wedle którego niebo było kamienną kopułą: pradawne teonimy oznaczające boga nieba, u Greków Akmon i u Irańczy-ków Asman, pochodzą z ie. *ak’mon- „kamień” (por. sanskr. dśrnan- „kamień, niebo” i stpers. asman-„ts.”); rzymski Jowisz znany był jako Lapis („Kamień”), a grecki Kronos pożarł kamień zamiast Zeusa (imię to, tak samo jak Jowisz, znaczy dosłownie „[Jasne] Niebo”, „Bóg”).

W. Wagner, Asgard and the Gods, London 1882; J. de YYies, Die Gotterwohnungen in den GnmnisnuU, „Acta philologica scandinavica^v 1952, 21.

ASK I EMBLA (Askr - „Jesion”; Embla niejasne - „Łoza” albo „Wiąz”), mężczyzna i kobieta, pierwsza para ludzi. Wedle staroed-daicznej Wieszczby wólwy —> Odin, —> Monit i Lodur zstąpili na ziemię i na brzegu morza znaleźli leżące dwa kawałki drzew, jesionu (askr_t może obłomek —> Yggdrasilu?) i łozy lub wiązu (embla). Odin dał im oddech, Hónir - ducha, a Lodur - krew (ciepłotę) i „rumieniec zdrowy”. Snorri Sturluson w Młodszej Eddzie (Omamienie Gyl fiego) utrzymywał jednak, że pierwszych rodziców stworzyli synowie —> Bora, tj. Odin Wili i We. Dwom znalezionym drzewom dali oni życie, dusze, zdolność myślenia i poruszania się, ludzki wygląd, mowę, słuch, wzrok, stroje i imiona (zob. antropogeneza). Ścisłym odpowiednikiem tych wersji antropogenezy jest opowieść o odrodzeniu się ludzkości po —> Ragnaróku (zob. Lifthrasir i Lif).

W tradycji zachoduiogermańskiej (lon-gobardzkiej) para pierwszych ludzi stała się postaciami historycznymi: w anonimowym tekście Początek narodu longobardzkiego (z VII w.) oraz dziele Pawła Diakona His to-

Asowi

31

Ask i Embla (?). Drewniane figurki znalezione w bagnach pod Braak (okolice Hamburga, N iemcy)

/. archiwum autora

ria Longobardów Ask i Embla występują jako „dioskuryjska” para wodzów germańskich Wandalów, Ambri i Assi, przy czym Embla zmieniła się w Ambriego.

li. Polonie, Sonie Comments on Voluspd, Stanzas 17-18, (w pr. zb.:) From Old Morse Literalnie and Mythology. A Symposium, ed. E. Polonie, Austin 1969; S. Piekarczyk, Pozbawieni losu, „Argumenty” 1977, 13; G. Stein-sland, A ntropogon i my len i. Ydluspd. En tekst og tmdisjons-kritisk analyse. „Arkiv for nordisk filologi” 1983, 98.

ASLAUG (Aslaug), wspomniana w Młodszej Eddzie (Język fwezji) córka —» Sigurda i —» Bryn-hild (tekst nie podaje imienia matki). W Hlymdalirze wychowywał ją Heirnir (dawny opiekun Brynhild) i „od niej pochodzi wielki ród”. Wedle Sagi o Ragnarze Zgrzebne Portki Aslaug została żoną przesławnego wikinga Ragnara zwanego bdbrók („Zgrzebne Portki”), legendarnego przodka wielu islandzkich i norweskich rodów arystokratycznych, i obdarzyła męża trzema synami, Iwarem (lub Ingwarem), Ubbim i Halfda-nem. Według Pieśni o synach liagnam Aslaug, znana też jako Randalin, była matką czterech synów: Iwara Bez Kości, Bjorna Żelazny Bok, Hwitserka i Sigurda Wąż w Oku.

ASOWIE (Aśsir,; l.p. Ass), jedna z dwóch (obok —> Wanów) grup bogów najwyższych, a w sensie ogólniejszym po prostu bogowie, którzy wraz z —> Asynjami mieszkali w Asgardzie i stąd władali światem. Sta-roeddaiczna Wieszczba wolwy krótka informuje, że (pierwotnie?) było ich dwunastu, ale poza —> Baldrem nie wymienia imion. Na podstawie jednak innych danych można dokonać następującego zestawienia Asów (właściwych): Baldr, —> Bragi,    Forseti,

—> Heimdall, —> Mód, Hónir, —> Odin, —> Thor, —> Pyr, —> Uli, —» Wali¹ i —> Wi-dar. Młodsza Edda (Omamienie Gyljiego) również mówi o dwunastu Asach, ale w miejsce Hónira wymienia —> Njórda, a nadto sugeruje przynależność do lej grupy —> Freya, a nawet —> Loki ego; Język poezji na koniec w skład kanonicznej dwunastki liczy Bra-giego, Forsetiego, Freya, Heimdalla, 1 Ioni-ra, Lokiego, Njorda, Thora, Tyra, Ulla, Walego i Widara - brak tu Baldra, a Odin wyraźnie ustawiony został ponad Asami. Żaden z tych rejestrów nie uwzględnia —> Wilego i We, —> Her moda oraz —> Ma-gniego i Modiego, ale wszystkie one świadczą o stopniowym zacieraniu się różnic między Asami i Wanarni. Niezależnie wszakże od spisu najważniejszymi Asami byli Odin, Tyr i Thor, którzy ucieleśniali dwie pierwsze indoeuropejskie funkcje, mianowicie funkcję władczą o charakterze inagiczno-prawnym (Odin i Tyr) oraz funkcję militarną (Thor). Po —> wojnie Asów z Wanami brakującą funkcję (reprodukcyjną uzupełnią Wanowic, tzn. Frey, Njórd i towarzysząca im —» Freyja.