kem87

172

Ragnarók

Qlgr- „Sokół "/„Jastrząb”). Ptak ten (właśc iwie: ptaki te, ale nazewnictwo śtnord. świadczy o utożsamianiu ich ze sobą, czy raczej słabym odróżnianiu) symbolizował odwagę (por. haukmadr „człowiek nieustraszony”, dosł. „sokół/jastrząb-człowiek”) oraz młodość (por. hauhr- „młody, młodzieńczość”); dlatego sokola szata —> Freyji (-» Frigg) mogła być nie tylko środkiem lokomocji, ale także strojem odmładzającym boginię.

Kruk (hrafn), jedna z ptasich postaci —> walkyrii (zob. Hljód), przynosił niezawodne szczęście wojownikowi, jeśli „towarzyszył mu w drodze” i zapewne z tego powodu wikingowie swój bojowy sztandar (mer ki) nazywali „krukiem” (hrafnsmerkt). Zwrotem mówiącym o „nakarmieniu kruka" eufemistycznie informowano o zabiciu wroga (i wydaniu jego zwłok na pastwę padlinożerców). Kruk, podobnie jak orzeł, występował w ken-ningach odnoszących się do trupów i krwi (np. „zwiastun trupów” albo „łabędź krwi”). Rysujący się tu ambiwalentny charakter ptaka znalazł swój wyraz w tradycji przekazanej w Sadze o Orkadczykach: matka orkadzkiego jarla Sigurda utkała synowi bojowy sztandar z wyobrażeniem kruka, co miało dawać zwycięstwo, ale jednocześnie powodowało śmierć. Istotnie, podczas bitwy pod Clontarf w 1014 r. (zob. walkyrie) kolejno padli dwaj rnerlmmenn (l.p. tnerkismaór), wojownicy dzierżący ów sztandar; wówczas wziął go sam Sigurd i również zginął (wikingowie co prawda bitwę przegrali, ale skandynawskie źródła akcentowały rzeczywiście duże straty zwycięskich Irlandczyków). Ponadto, jako ptak wieszczy (zob. Helgi-), był kruk wyraziście kojarzony z mądrością zawsze mającą demoniczny charakter (zob. magia): dwa kruki, —» Hugin i Munin, przynosiły Odinowi wieści ze świata; por. też interesujący kenning oznaczający kruka - „liczący lata”. Kruk zdecydowanie był ptakiem Odina (por. ken-ningi znaczące „kruk”, mianowicie „mewa Ygga”, „kukułka Gania” i „orzeł Hnikara”, w których Ygg, Gaut i Hnikar są innymi imionami boga), a Hugin i Munin stanowią ptasi odpowiednik Gericgo i Frekiego. Mówiąc najogólniej: demoniczna i krwiożercza waloryzacja kruka czyni z niego niebiańską paralelę chronicznego wilka (zob. zwierzęta); odpowiedniość ta bardzo wyraźnie pojawia się w staroeddaicznej II Pieśni

0    Gudrun kreślącej obraz wilka i Hugina (tj. kruka) zgodnie pijących krew —» Sigurda.

Kogut (kani) najwyraźniej łączony był z wyznaczaniem (obwieszczaniem) czasu

1    zapewne z i ej racji swojego koguta mieli —> einheijowie w Walhalli (zob. Gullinkam-bi), olbrzymy w —> Jótunheimie (zob. Fjalaij i zmarli w —> Niflheimie; imię tego ostatniego nie jest znane, choć wiadomo, że był „rudy jak sadze”. Zdaje się, że koguta pojmowano też jako wariant orła/sokoła/ja-strzębia, zapewne przez skojarzenie lśniących piór z błyskawicą (zob. Widofnir) łączoną z rolniczym urodzajem: wedle Kro-m&Thietmara u Duńczyków ofiara z kogutów miała charakter zastępczy i zabijano je zamiast jastrzębi (zob. Hleidr).

Łabędź (svanr_t ąlpt> alpt) uważany był za ptaka ściśle niebiańskiego: wszystkie ziemskie łabędzie wywodziły się od pary żyjącej w źródle    Urd. Łączono go jednocześnie

z kobiecością i wojowniczością (dobitnie świadczy o tym imię —> Swanhild z wam - „łabędź” i hildr- „bitwa, walka”) i dlatego w łabędziej postaci występowały walkyrie (zob. Alwitr; Olrun; Swanhwit). Wojowniczość łabędzia znana była także innym ludom, np. Arystoteles w Zoologii utrzymywał, że ptak ten mógł walczyć nawet z orłem.

RAGNARÓK (Ragnarąk - „Łos Bogów”;

poetycka modyfikacja: Ragnarekikk - „Zmierzch Bogów”; por. nicm. Gotterdam• merungjs”), zniszczenie świata i upadek bogów po ostatniej wielkiej bitwie z mocami zła. Zapowiedzią Ragnaroku była śmierć —> Baldra i uwięzienie —» Łokiego, a bezpośrednio poprzedzą go trzy lata całkowitego upadku moralności i społecznego porządku z bratobójstwami, ojcobójstwami i związkami kazirodczymi na czele; będzie to „wiek toporów” (skeggąld), „wiek mieczów” (skalni^ „wiek burz" (idndąld) i „wiek zbrodniarzy (uargąld). Po tym okresie nastanie straszli'^ zima (Jhnbuhetr), również trwająca trzy lat^3.

mmm

173

Ragnarók

Magyarorszagi Yikirig leletek, Peter Fauken, Budapcst 1933. Zr zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Rrpr. I.. Berowski/ /A gencja A rch i w u m

Ceremonialny topór z Mammen (Dania)

l jej końca —> Hat i i —» Skóll dopadną oraz pożrą Księżyc i Słońce, które zdąży jednak wydać na świat córkę (zob. Sol). Gwiazdy spadną z nieboskłonu. Trzęsienia ziemi powalą góry i drzewa. Zadrży święty jesion Yggdrasil. Przerażone —» karły schronią się pod ziemią. Pękną wszelkie okowy, więc Loki, —> Garm i —> Fenrir odzyskają wolność. Morze runie na lądy i porwie ze sobą ukończony wreszcie okręt —> Nagi far. Z —> Nifl-heinui wychyną zmarli i wstąpią na jego pokład, a ster ujmie Loki. Ogarnięty wściekłością —» Midgardsorm wynurzy się z morskich głębin i wypluwanym jadem zatruje wody i powietrze. Rozszczepią się niebiosa. Z południa, na czele „synów Muspella” (zob. Mu-spellsheim), przybędzie otoczony płomieniami olbrzym —> Sui t, a pod ciężarem jego drużyny załamie się tęczowy most Bi Prost. Ze wschodu nadciągnie —> 1 łrym dowodzący -» Hrimthursami (wedle innej wersji Hrym przypłynie na Nagi farze).

Zapieją —» Fjalar i —> Gul-linkambi, a bóg-strażnik,

-» Heimclall, żachnie w róg -> Gjallarhorn. —> Odin zasięgnie rady u głowy —» Mimira. Bogowie i -» einherjowie wyjdą przeciw napastnikom, którzy swoje zastępy zgromadzą na —> Wigridzie (lub -> Uskopnirze). Tutaj, w wielkiej, ostatniej bitwie (uskaptr), Odin zmierzy się z Fenrirem i zginie, ale natychmiast pomści go Widar.

-> Thor stanie przeciw Midgards-ormowi i zabije potwora, lecz sam padnie zatrut y jego jadem. Wzajemnie uśmiercą się Heimclall i Loki oraz —> Tyr i Garm. Na

koniec —> Trey przegra pojedynek z Surfem, który rzuci ogień na ziemię i spali tę resztę świata, której nie zalało morze. Kataklizm przeżyją jednak Widar, —» Wali¹, —> Hónir, —» Magn i i Modi oraz nowonarodzona córka Słońca, a może również —> Njórd. Ocaleje także —» (umie i jedyna ludzka para, —> Lif-thrasir i Lif, która da początek nowemu rodzajowi ludzkiemu. Z krainy zmarłych powrócą Baldr i —> Hód, na puste niebo wstąpi słoneczna jedynaczka i „chodzić będzie drogami matki'’, a z morza wyłoni się nowa ziemia, która odtąd rodzić będzie nieobsie-wana. Bogowie spotkają się na niebiańskim —> Idawóllu, odnajdą —> złote tablice i wzniosą nowe pałace dla sprawiedliwych (zob. Bri-mir~; Sindrr), przestępcy natomiast przebywać będą w ogromnym i strasznym zamczysku stojącym na —> Nastrandirze.

Liczne próby udowodnienia, że pół-nocnogermańskie wyobrażenia o Rag-naróku powstały późno i pod wpływem chrześcijańskiej apokaliptyki, nie mają głębszego uzasadnienia. Znana nam wersja mitu o końcu świata zawiera co prawda pewne elementy chrześcijańskie, jak - przede wszystkim - słynny fragment Wieszczby wolny:

Wtedy przyjdzie Wielowładny,

co sądzi,

Wszechmocny / Wysokości, co rządzi,

ale wyraźnie jest on bardzo słabo osadzony w całości, co sugeruje dość mechaniczny dopisek; oderwana jest także moralna ocena ludzi i wynikająca stąd pośmiertna nagroda lub kara (zob. życie pozagrobowe). Całość tradycji