PICT6178

wm

11

m

sygnałów świadczących o zainteresowaniu opowieścią, a to nic stwarza dobrej atmosfery do jej snucia. Drugim argumentem przemawiającym za zastosowaniem dyktafonu jest możliwość zarejestrowania oryginalnego języka wypowiedzi, z całym jego bogactwem i niepowtarzalnością, a także atmosfery, w jakiej przebiega rozmowa.

Badacz przychodzi do rozmówcy ze świadomością tego, co go interesuje. Może mieć wcześniej przemyślane wątki, które chciałby poruszyć. jednakże czy je poruszy czy też nie zależy od kontekstu w jakim przebiega rozmowa, od nastroju, który się wytwarza podczas badania. Wcześniej nie ustala dokładnego brzmienia pytań, natomiast wyraźnie określa problematykę wywiadu³⁷ (inaczej o to samo zapytamy siedmioletnie dziecko, inaczej profesora uniwersytetu). Kwestie, które formułuje

sobie badacz przed wywiadem, sygnalizują kierunki jego zainteresowań.

nie stanowią jednak ram. poza które nie można wykraczać. Otwarte podejście do pytań i otwarte nastawienie badacza do rozmowy powoduje, ze nie jest on w stanie przewidzieć, jakie obszary tematyczne zostaną podczas wywiadu odkryte, które wątki okażą się bardziej, a które mniej inspirujące, co w pewnym stopniu może przesądzać o przebiegu spotkania. Pytania zadawane przez badacza są pomocne w podtrzymywaniu rozmowy. sygnalizują równocześnie jego merytoryczne przygotowanie do dialogu (szczególnie w przypadku wywiadu eksperckiego), jednak nie determinują one jego przebiegu. Są pewnym szkicem przemyśleń na określony temat, który ulega przekształceniom, w zależności od toczącej się rozmowy, nie stanowią natomiast sztywnych wytycznych, którym, obydwie strony muszą się bezwzględnie podporządkować.

Temat badania wymaga niekiedy kilku spotkań (często opowieści badanych są długie, a rozmowa interesująca dla obydwu stron), należy więc jeszcze przed rozpoczęciem badania uprzedzić przyszłego rozmówcę, że wywiad może zabrać mu sporo czasu.

Podczas rozmów można czasami zaobserwować okazywaną przez badanych chęć bycia pomocnym. Zadają więc pytania: Czy dobrze odpo-wiedziałem/łant? Czy to wystarczy? Czy trzeba to rozwinąć? itp. Jest to wyraźny sygnał współpracy narratora w tworzeniu wnikliwego opisu zjawiska.

' K. Kością, Wywiad z interpretacją fotogramów, |w:j Poza garnkami socjologii, op. cii., s. 173.

Dobór badanych powinien być związany z celem badania, ponieważ często interesują nas w jakiś sposób szczególne osoby, ale równie często chodzi o tzw. „typowych” przedstawicieli jakiejś grupy. Ważna jest świadomość, czy chce się badać typowe czy szczególne przypadki i od tego powinno się uzależniać wybór rozmówców. Zaleca się, aby rozmówcy nie wywodzili się z kręgu znajomych badacza.

337

Opracowywanie materiałów zebranych podczas wywiadów jest bardzo czasochłonne, ponieważ nagrania magnetofonowe poddaje się transkrypcji. Trzeba pamiętać, że jedna godzina wywiadu wymaga poświęcenia około 10 godzin na jego transkrypcję. Jakość nagrań jest różna, niektóre fragmenty są niewyraźnie nagrane, czasami niezrozumiałe, dlatego niekiedy kilkakrotnie trzeba przesłuchać taśmę nim powstanie czytelny tekst. Kolejnym krokiem w opracowywaniu materiałów jest analiza poszczególnych wywiadów, następnie przeprowadza się analizę generalizującą. w której próbuje się dokonać wyszczególnienia dostrzeżonych syndromów. tendencji. Ostania faza opracowywania materiałów związana jest z weryfikacją wniosków, do których badacz doszedł w efekcie pogłębionych analiz.

Przed każdym badaczem przeprowadzającym wywiad stawiane są wysokie wymagania natury etycznej. Dotyczą one zarówno ochrony interesów badanego, jak i rozmowy z nim. Oczekuje się od badacza taktu podczas prowadzenia wywiadu, obowiązuje go lojalność wobec badanego (powinien uszanować wolę rozmówcy, jeśli ten zastrzega poufność informacji), a także otwartej postawy wobec poruszanych problemów, np. dogmatyk nie może prowadzić tego typu badan, ponieważ jest zamknięty na nowe fakty i opinie niezgodne z własnymi. Zalecenia typu ..nie szkodzić". „nie pouczać” „nie przekonywać" nabierają w badaniach jakościowych szczególnej wymowy. Wywiad jakościowy jest zaproszeniem badanego do rozmowy, do opowieści, która nie może być dla niego ani niszcząca, ani deprecjonująca. Badacz ponosi także odpowiedzialność za to. w jaki sposób wykorzysta zebrane materiały.

Możliwości zastosowania lej metody badawczej w pedagogice są ogromne. Poważne problemy kształcenia i wychowania ukry te są często pod powierzchniową warstwą oczywistości. Dostrzec je można jedynie przy głębokim, pełnym zaufania kontakcie badacza z badanymi. Przykładem przebijania się przez powierzchowną deklaratywność wypowiedzi są badania Z. Aleksandra nad komunikowaniem się rodziców z dzieć-