religia a kultura7

116 RELIGIA A KULTURA

nież na pows.^chnoś^dGŚiviadi^t;ń..duchowy ęh u dzieci, a co ważniejsze - na ich niezależność od socjalnej ^religijnej, jakiej było poddane dziecko. Duchowość jest właściwością, która w miarę upływu cza$u_coraz rzadziej.sie. ujawnia.^ Jak zostanie to przedstawione w rozdziale ósmym, poświęconym doświadczeniu religijnemu, doświadczenia duchowe przechodzą do „szarej strefy^ł\życia religijnego, chronionej przez przeżywające je osoby przed ujawnieniem nawet wobec najbliższych członków rodziny, z obawy przed uznaniem za osobę niezrównoważoną psychicznie.

Przegląd badań na rozwojem religijności w ciągu ludzkiego życia pozwala na wskazanie trzech prawidłowości.

_ Pq pierwsze,.religijność jest zjawiskiem dynamicznym, podlegającym stałym zmianom zarówno w zakresie swoich treści, jak i (niekiedy)"form w ciągu ludzkiego życia. Zmiany te najczęściej maj£charakterprogresywny, umożliwiający coraz pełniejszy kontakt z Absolutem. Niekiedy jednak mą miejsce.zablokowanie tego rozwoju, a nąwet regresja do stadiów wcześniejszych. Ważną i zdecydowanie opresywną(rolę)pełni w.Jym...progęsie_kultura dopuszczająca tylko usankcjonowane formywyrazu religijności i niewiary.

Po drugie, różne.religijnie tylko w sposób zróżnicowany dostrzegają cele rozwoju religijnego człowieka na poszczególnych etapach źy.ę]a, ale też odmień. nię_jyidząj^lacj^jm    celami innymi formami aktywności,

w jakiej czfowiek-Wężestnięży.

Po trzecie wreszcie, wyodrębniła sięhiowa i bardzo użyteczna kątegori^fra-j dawcza do zastosowania w badaniach porównawczych nad rolą religii w życiu ludzi w różnych kontekstach kulturowych.jUestjp.,.kategaualduchowośoJlPo-zwala ona bowiem na przekroczenie bardzo trudnej bariery ograniczającej możliwość badań międzykulturowych. Barierę tę stanowfżróżnicowanie dokt.rynal-no-iytualne między religiami. Kategoria duchowo^ci^ppzwąla nadotarcie_dj3 jądra religijnośc]bez konieczności konstruó^^    Które ?jóżv\ i co wa-

nie to na poziomie doktrynalno-rytualnym musi uwzględniać. Narzędzie takie~jest natomiast konieczne, gdy chcemy porównawczo analizować inne aspekty religii, choćby takie jak wyodrębnione przez Smarta (1996) lub Glocka (1965) i przedstawione w rozdziale piątym, poświęconym operacjonalizacjom religii w badaniach psychologicznych i religioznawczych.

6.3. Konwersja religijna

Konwersję religijną można, określić jako zmianę, (o różnym stopniu dramatyzmu)^-w przekonaniach J zachowaniach religijnych jednostki.. Zmianaja może być vvywóTanaIhądjź_odrzuceniem dotychc^sowych przekonąru religijnych i wyborem nowych, bądź ^pełnym uświadom ieniemsobieznaczenia i konsekwencji p_ogiądów doty^ch^asówyćh.

Konwersja religijna jest przedmiotem analiz interdyscyplinarnych. W literaturze przedmiotu spotykamy analizy prowadzone z perspektywyjintropojogię?-nej, dotyczące zewnętrznej dynamiki religii, a koncentrujące się na zagadnieniach dopuszczania, stymulowania bądź blokowania przez kulturę przejścia z jednej grupy wyznaniowej do drugiej. Przykładem takiego podejścia mogą być prace zawierające analizę zróżnicowania reakcji plemion afrykańskich na działania misyjne islamu lub chrześcijaństwa. Są to analizy procesu akulturacji religii w nowym kontekście etniczno-wyznaniowym. Użytecznymi modelami do opisu tego procesu mogą być modele zawarte w rozdziale trzecim tej książki.

Problem konwersji pojawia się również w ramach badań socjologicznych^ obejmując wówczas oddziały wanie grupy religijnej na jednostkę w celu skłonienia jej do stania się członkiem grupy. Najczęściej analizy te mają miejsce w kontekście omawiania technik i sposobów wpływów wykorzystywanych przez nowe ruchy religijne. Analizy te, z jednej strony, wskazują na stan depry-wacji w zakresie ważnych potrzeb psychicznych (szczególnie potrzeby przynależności i potrzeby sensu życia) u potencjalnych członków tych grup. Z drugiej zaś strony, przedstawiają mechanizmy grupowe, działające w sposób ułatwiający przyłączenie się do grupy.

Rozszerzenie rozumienia zjawiska konwersji ułatwia też w znacznej mierze perspektywa historyczna przyjęta dla jego analizy. Z tego punktu widzenia są pisane prace pokazujące różnorodne znaczenie, jakie miało to wydarzenie dla jednostki w poszczególnych okresach historycznych. Analizy podbojów militarnych i podporządkowywania sobie ludności podbijanych terytoriów przez kolonizatorów uwzględniają również ich politykę dotyczącą religijności podbitych narodów czy plemion (Arciniegas, 19ó8;Tunon de Lara, 1997).

Psychologiczne badania nad konwersją

Od początku wyodrębnienia się psychologii religii jako samodzielnej dyscypliny badawczej zjawisko konwersji religijnej było przedmiotem zainteresowania jej reprezentantów. Z biegiem czasu ulegał jednak zmianie sposób formułowania pytań i, co za tym idzie, sposób podejścia badawczego. Podejście najwcześniejsze Jamesa (1902/2001) charakteryzowało się wskazaniem na niezwykłość i dramatyzm przeżyć konwersyjnych.

Badania psychologiczne prowadzone wjatach 20.- skoncentrowały się na procesieJvonvyersii jako części normalnego ciągu przewartościowań moralnych^ dokonujących się u młodzieży w okresie dorastania. Podkreślano rolę uświadomionych konfliktów charakterystycznych dla tego okresu oraz jntejektualną potrzebę odpowiedzi na pytanie o sens życia jako czynników stwarzających podatny grunt.dją transformacji dotychczasowych przekonań. W tej samej tradycji mieści się również podejście Allporta (195071988).‘Pfo\vadzone przez niego analizy rozwoju poczucia religijnego w okresie dorastania były bardziej wszech-