SDC11715

Mmodzkit i unm goskxmkxi r wkowei

robotnicy trzymali się Owena. Doświadczenia takie jak to pozwoliły na wypracować społeczne - zatem szersze niż czysto ekonomiczne - podejście do problemu przemysłu.

Kolejnym dowodem jego przenikliwości było to. że mimo umiejętność uogólniania, Owen potrafi! też uchwycić naturę konkretnych fizycznych faktów określających egzystencję robotnika, jego zmysł rcEgmw buntował się przeciwko praktycznemu transcendentałizmowi Hannah Morę i jej Cheap Rtposiior? Tnuts. W jednej z rozpraw autorka chwaliła na przykład postawę dziewczynki pracującej w kopalni węgla w Lancashire. Po raz pierwszy miała ona zjechać do szybu, gdy miała dziewięć łat. by pracować tam wraz ze swoim o dwa lata młodszym bratem. jOchoczo podążyła za nim [swoim ojcem] w głąb szybu węgłowego, pogrążając się we wnętrznościach Ziemi. lam. mimo tak młodego wieku, nie tłumacząc się ze swojej płci. podjęła tę samą pracę, co górnicy, rasa mężczyzn zaiste nieokrzesanych, ale niezwykłe przydatnych społeczności'¹. Ojciec zginął w wypadku w szybie na oczach dzieci. Dziewczynka zaczęła się wówczas starać o posadę służącej, ale wszyscy byli wobec niej uprzedzeni, ponieważ pracowała wcześniej jako górnik, i nigdzie jej nie przyjęto. Na szczęście, wskutek tej podnoszącej na duchu prawidłowości, która sprawia, że nieszczęścia stają się błogosławieństwami, jej postawa i cierpliwość nie zostały zapomniane. Do kopalni skierowano odpowiednie zapytania i okazało się, że dziewczynka cieszy się tak dobrą reputacją, że ostatecznie została zatrudniona. .Ta historia - podsumowuje Morę - powinna nauczyć ubogich, że rzadko znajdą się w życiu w tak trudnym położeniu, by nie mogli wypracować sobie pewnego stopnia niezależności, jeżeli tylko zechcą włożyć w to wysiłek. Nie istnieje sytuacja tak dramatyczna i trudna, żeby nie dało się uratować szlachetnymi cnotami”. Siostry Morę wolały pracować pośród umierających z głodu robotników, niż zainteresować się ich fizycznym cierpieniem. Skłonne były szukać rozwiązania materialnych problemów industrializacji poprzez proste przyznawanie odpowiedniego statusu i funkcji robotnikom w zależności od stopnia ich wielkoduszności. Hannah Morę podkreślała, że ojciec jej bohaterki był ważnym członkiem swojej społeczności. Pozycję jego córki określiły pochwały pracodawców. Wierzyła przy tym, że nie potrzeba niczego więcej, by społeczeństwo mogło sprawnie

jgnkóonmaf² Robert Owen odwrócił się od dmriniinmi. krów pnestało wypełniać zadanie doskonalenia łódzkiego iniiu. porada-loraśwy rhwalać swimasinowam status niemipae Mutnii kłute, zamiast zmierzyć się ze strasznym - wckractaiącym poza Nowy 'testa-ment - objawieniem kondycji człowieka w Złotowym spokotfatelt Sie należy wątpić w szczenić wiaty Mmc. że im szybciej ubndrv pogodzą się ze swoją degradacją. tvm łatwiej zwrócą się ku niebiańskiemu pocieszeniu, w którym autorka upatrywała szansę zarówno ich zbawienia, jak i sprawnego funkcjonowania społeczeństwa rynkowego. w które głęboko wierzyła. Jednak te puste skorupy chneścijaft* stwa, na których wegetowało żytae wewnętrzne najbaidziej miłosiet-nych przedstawicieli klas wyższych. wypadały mało przekonująco na tle twórczej wiary owej religii przemysłu, w duchu której prości ludzie podejmowali próbę odkupienia społeczeństwa kapitalizm miał jednak nadal przyszłość przed sobą.

Czartyzm opierał się na zupełnie innych /..łożeniach. Powstanie tego ruchu po upadku owenizmu i jego przedwczesnych przedsięwzięć nie było trudne do przewidzenia. Stanowił on wyraz czysto połitycz-nego wysiłku, który miał na celu uzyskanie wph-wu na władzę za pośrednictwem rozwiązań konstytucyjnych, lego próba wywarciu nacisku na rząd podążała za tradycjami ruchu reformatorskiego- który zapewnił prawo głosu klasom średnim. W sześciu punktach Kartv Praw Ludu czartyści domagali się powszechnego prawa wyborczego. Bezkompromisowość, z jaką te próbv rozszerzenia prawa wy borcrego były odrzucane przez Parlament przez ponad trzydzieści łat. użycie siły w związku z masowym poparciem dla Karty Praw oraz odraza, z jaką liberałowie z lat czterdziestych XIX wieku przyjmowali koncepcję rządów ludu dowodzą, że idea demokracji obca h\ l.i angielskiej klasie średniej. Dopiero gdv klasa robotnicza przejęła zasady gospodarki kapitalistycznej, a związki zawodowe uczyniły sprawne funkcjonowanie przemysłu swoją podstawową tmską, klasy średnie przyznały prawo wyborcze lepiej sytuowanym robotnikom Nastą-pito to długo po tvm. jak czartyzm przygasi i już stało się pewne, że robotnicy nie będą usiłowali wykorzystywać prawa wyborczego w służbie swoich idei. Z punktu widzenia rozpowszechniania ryn-

205

1

H. Morc, Tht Lantmliire Collleij Ciii, 1795; cyt. w J.L. i B. Hammond. The Town Labourer. 19)7,$. 230-

2

Por. RF. Drucker, Tht F.mt ef lupmmic ,\Utt. 1939. § 93. o anielskich ewangelikućft oraz The Futurę of huiuttritil Mart. 1942, s. 21 i 194, o Ich statusie oraz funkcji.