Wojciech Turek, Lektura po latach

NOTY RECENZJE PROPOZYCJE

rze - wybiera Boga. poezje, prawdziwe niebezpieczeństwo, wolność, cnotę i grzech, ale rów-nic/ starość, brądote i niedołęstwo, syfilis, raka, głód, tyfus, wszy. niepewność jutra i cierpienie.

Aktualność i przenikliw ość książki Hu\le-ya wynika z tego, że - niezależnie od intencji jej autora - ujawnia głęboki kryzys w ew nę-trzny, którego źródłem jest sięgające XVIII wieku rozdarcie między cywilizacją liberalno-demokratyczną a jej śródziemnomorsko-chr/eścijańskim fundamentem. Z tego rozdarcia wynika współczesny chaos, słabość konstrukcji i brak jakichkolwiek drogowskazów, które można przyjąć bez obaw, że zaw ioda nas w niew laściwym kierunku. Pisanie o stanie kryzy su i wew nętrznej słabości nie jest niczy m odkrywczym, ani nowym. Jednak z pew nością w łaśnie tera/, nadszedł czas na dyskusje i przemyślenia dotyczące współczesnej kondycji człowieka i przyszłości św iata, w który m żyjemy. Książka Hu\ley'a opisująca zagrożenia i niebezpieczeństw a dla w olności i rozwoju jednostki w zadziwiający sposób uzupełnia i w znacznym stopniu potwierdza w izję cywilizację śmierci. przed którą dramatycznie przestrzega Jan Paweł II - choć z pew nością różni się w ocenie przy czy n kryzysu. T o jedna z książek, o których nasi rodź im poświeceni woleliby nie pamiętać-

Wojciech Turek

LEKTURA I PO LATACH

Kilka lat po upadku komunizmu sięgnąłem ponow nic do głodnych i zakazanych anty uto-pii: 1984 Goorgc'a Orwella nm.Nnwego wspaniałego świata Aldousa Huxlcva. Tę pierwszą książkę czyta się dzisiaj jako ciekawostkę historyczno-literacką. swoistą przestrogę przed niebezpieczeństwem opanow ania świata przez nieistniejące juz systemy totalitarne. C. Orwell śnił koszmar wszechwłady państwa opierającego się na strachu, nienawiści i terrorze, w dzierającego się w najhardziej intymne zakamarki człowieczeństwa. W jego niespełnionej antyu-topii nie istnieje przestrzeń dla w olności jednostki. Machina przemocy niszczy wszelkie przejawy nieposłuszeństwa i odstępstwa od odgórnych nakazów . Wiele z opisanych przez OrwcILa elementów można było odnaleźć w rzeczywistości nazistow skiej czy komunistycznej. Wraz z upadkiem XX-w icez.nych totalitaryzmowi książka straciła na aktualności, zestarzała się i myślę, że pozostanie w ażną lekturą jedynie dla przyszłych studentów i naukowców, zajmujących się zjaw iskiem dw udziestow iccz-nego totalitaryzmu.

Zupełnie inaczej prezentuje się Sony wspaniały świat Hu\leya. książka napisana w 1931 roku i jak się okazuje - w miarę upływu lat -coraz bardziej aktualna i przemawiająca. Now y. w spaniał) św iat jest św iatem standary zacji. hedonizmu i konsumpcji, wykwitem cy-wilizacji. która wybrała maszyny, medycynę i szczęście. Eksperymenty genetyczne i rozkład tradycyjnych wartości doprowadziły jednostki do dobrowolnej rezygnacji z wolności i niezależności. Mechanizm funkcjonuje dzięki per-\w azji. a nie przemocy, dzięki zaspakajaniu potrzeb. a nic zakazom. Przestały istnieć narody i odrębne języki, zanikła znajomość tradycyjnej literatury , metafizyki i religii. przestano zawierać małżeństwa i rodzić dzieci. Zamiast tego powstało Państwo Świata, substytut religii. cz) W pienia komunalne i nahoteństwa ogólnej solidarności, w szechw ładny i w szechobecny erotyzm wpajany od najmłodszych lat, oraz tabletki wywołujące namiastkę ciąiy, Lekarstwem na w szelkie zmartwienia jest narkotyk zwany somą oraz seanse pornograficzne, lub kontakt) seksualne rpneumatyanymidziewczynami.

Jeszcze przed kilkoma laty, obrazzaprezen-towany przez Huxlcya niewiele przypominał rzeczywistość w kraju rządzonym przez komunistów -toteż nic dziwnego, że o wiele bardziej przemaw iał do naszej w yobraźni Orwell z jego Wielkim Bratem. który czuwał i spoglądał na nas z okien wszecbobecnych ekranów telewizyjnych. Wydaje się, że również na Zachodzie groźba totalitaryzmu, wojny atomow ej i zagrożenia wolności jednostki ze strony zewnętrznego przeciwnika mogła przesłonić o wiele głębszy konflikt, dotyczący istoty cywilizacji. D/iś. po zetknięciu się Polski z rzeczywistością zachodnią - okazuje się, że Huxley o wiele trafniej i przenikliwiej scharakteryzował niebezpieczeństw a zagrażające człowiekowi w społeczeństw ie liberalnym, coraz bardziej oddalającym się od chrześcijańskich fundamentów . Ostatnie lata - z legalizacją eutanazji,małteństw homoseksualnych, groźbą ckspen, mentów genetycznych. wzrastającą plagą narkomanii i wciąż postępującym procesem standaryzacji - spra-w Hy, że na Zachodzie w i,j_;l Hnxley*a staje się w coraz w iększym stopniu rzeczyw istością.

I luxley- liberał wydał trafną diagnozę: kto nic wierzy, niech porówna język, jakim posługują się bohaterowie Nowego wspaniałego świata z językiem bohaterów większości kolorowych i wysoko nakładowych pism kobiecych i młodzieżowych dostępnych w naszy ch kioskach.

I en sam infantylizm, kult seksu i przyjemności. Iluyley uważał, że większość społeczeństw a zrezygnuje z wolności na rzecz konsumpcji i stabilizacji, .leżeli dodać do tego obróbkę genetyczną i pranie mózgów, rezultat może być tylko jeden. W dramatycznej rozmowie z Dzikim, Kierów nik Św iata ujawnia najgłębsze podstawy, na jakich oparto konstrukcję nowego w spaniałego św iata. Stary św iat oparty był na istnieniu Boga, nowy zapewnił człowiekowi w szy stko to, czego potrzebuje: młodość, dobrobyt i powodzenie, w obec czego Bóg okazał się niepotrzebny. Nowy św iat, zamiast zmagać się z przeciwnościami losu, po prostu usunął je z horyzontu. Świat komunizacji, standaryzacji i stabilizacji oznacza koniec historii, demokracji, postępu, kultury i rozwoju umysłowego, koniec wolności i dobrowolną rezygnację jednostki z przysługujących jej praw człowieka. Czy jest to świat okrutny i niesprawiedliwy? Wszyscy żyjący w nim ludzie są szczęśliwi i nie pragną zmiany. Jedynie Dziki - ukształtow any w innej rzeczywistości i wychów any na Szekspi

ALDOUS HUXLEY, Nowy wspaniały świat, RÓJ. Warszawa 1935; OFICYNA LIII F. RA L ÓW, Warszawa 1985.S. 194.