8748915487

462 Rezenzje i noty recenzyjne

ły miejsce w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej w latach 60. i 70. XX wieku. Niektórzy traktowali owe mchy jako bezpośredni rezultat rewolty hipisowskiej, inni uważali je za reakcję na słabnącą stabilność społeczną i rozluźnienie standardów moralnych oraz poczucie wykorzenienia towarzyszące uczestnikom współczesnej kultury. Żywotność zjawiska dostarczała argumentów przeciwnikom tezy o sekularyzacji zachodnich społeczeństw', z drugiej jednak strony jego marginalny charakter zdawał się świadczyć właśnie na rzecz tez sekularyzacyjnych.

Z biegiem lat akademicka debata przesunęła się w kierunku identyfikacji relacji władzy panujących tak wewnątrz nowych ruchów religijnych, jak i w szerszym polu społecznym. Naukowcy wytoczyli więc działa przeciwko popularnym w dyskursie publicznym teoriom „prania mózgu”, w których jednostkę przedstawiano jako pasywną ofiarę złych guru i szarlatanów, i zwrócili uwagę na aktywny wymiar konwersji. Z drugiej strony, zainteresowali się mechanizmem tworzenia antykultowych artykulacji i zauważyli, że promocja koncepcji „prania mózgu” leży w interesie licznych podmiotów: media mogą przyciągnąć uwagę szerokiej publiczności, prezentując sensacyjne historie, w których granica pomiędzy dobrem a złem jest jasno zdefiniowana, członkowie rodzin konwertytów mogą obwiniać zewnętrzne siły za rozluźnienie rodzinnych więzi, a terapeuci mogą robić karierę na nowych, proponowanych przez siebie modelach terapii psychicznej. W pracach z pogranicza socjologii i nauk prawnych analizowano też wpływ’ paniki moralnej związanej z „sektami" na ustawodawstwo.

W nurt refleksji naukowej odnoszącej się do relacji władzy wpisuje się książka Agnieszki Kościańskiej. Autorka nie jest specjalnie zainteresowana strategiami dyskursywnymi stosowanymi przez zwolenników i przeciwników nowych ruchów religijnych - te zagadnienia podejmowała we wcześniejszych pracach, w których nawiązywała do koncepcji przemocy symbolicznej stworzonej przez Picrrc'a Bour-dieu (Kościańska 2001). W swojej najnowszej publikacji daje wgląd w praktyki oraz organizację codziennego życia uczestników jednego z nowych ruchów religijnych działających w Polsce. Przedstawia je w konfrontacji z dominującymi w naszym kraju modelami tożsamości, dotyczącymi przede wszystkim ról płciowych. Autorka stawia w centrum rozważań problematykę sprawczości (agency), a więc relacji pomiędzy jednostką a strukturą, i podaje w wątpliwość liberalne rozumienie tej koncepcji, które ściśle wiąże ją z jednostkową autonomią. Posługuje się przy tym perspektywą genderową, która niejako ze swej natury jest polityczna. Kościańska pozostaje zatem wierna własnym postulatom uczynienia z antropologii krytyki społecznej, które w 2004 roku zgłosiła na łamach pisma „(op.cit.,)”, zapoczątkowując debatę na temat kondycji polskiej ctnografii/ctnologii/antropologii kulturowej (Kościańska 2004). Jednocześnie bierze udział w najbardziej fundamentalnych dyskusjach prowadzonych w obrębie teorii społecznej. Jest to tym bardziej ważne, że - jak z żalem zauważa James Bcckford (2006) wciąż bardzo niewielu badaczy współczesnych zjawisk religijnych nawiązuje do aktualnych koncepcji tworzonych na gruncie tej teorii.

Książka Agnieszki Kościańskiej oparta jest na badaniach etnograficznych autorki wśród uczestników Światowego Uniwersytetu Duchowego Brahma Kumaris, organizacji utworzonej w Indiach w 1936 roku, która od drugiej połowy XX wieku posiada