8748915455

428 Rezenzje i noty recenzyjne

częściowo lub w całości schowanych w ziemi, występujące dawniej w wielu okolicach Środkowej i Wschodniej Europy, na Półwyspie Iberyjskim i we Francji, również należy prawie całkowicie do przeszłości. Technika szkieletowa (ramowa) z wypełnieniem szachulcowym oraz budowanie z gliny surowej, a także z wypalanej (cegły) pozwalają na zwiększanie gabarytów budynków. W Środkowej, Północnej i Północno-Wschodniej Europie dominuje budownictwo drewniane i technika zrębowa. Autor poświęca baczną uwagę także szczegółom konstrukcyjnym związanym z dachem i jego kryciem.

Wiele uwagi Langer poświęca procesom, które powodowały zmiany. Dowodzi, że we wczesnym średniowieczu innowacje powstające w kręgu śródziemnomorskim docierały dwiema drogami (zachodnią i wschodnią) w głąb Europy. Wśród przyczyn powstawania innowacji wyodrębnia procesy osadnicze, oddziaływanie centrów i rolę administracji lokalnej i państwowej. Zastanawiając się nad genezą form osadniczych i zagród, ukazuje szlaki kulturowe, jak i odrębności osad wiejskich od miast oraz oddziaływanie tych ostatnich na budownictwo wsi.

W zakończeniu Langer zwraca uwagę na studia z zakresu antropologii społecznej i kulturowej, historii społecznej i ekologii kulturowej, które umożliwiają zrozumienie genezy europejskiego budownictwa wiejskiego. Zauważa swoiste mikroobszary i ich specyfikę gospodarczą, nierównomierność rozwoju, która prowadzi do tworzenia się regionów nasyconych innowacjami i trwania tych zapóźnionych kulturowo.

Otrzymaliśmy cenną i erudycyjną pracę poświęconą wprawdzie tylko jednemu zagadnieniu, jakim jest budownictwo, ale z oglądem z wielu stron, począwszy od etnologii i archeologii, przez historię, demografię (.v/c!) i parę innych dyscyplin. Zdumiewa to u badacza, który całe dorosłe życie poświęcił studiowaniu architektury, pracując w skansenach słowackich i czeskich. Pozostawał niewątpliwie pod wpływem wielkich badaczy, takich jak Vaclav Frolec z Uniwersytetu w Brnie i Joscf Vareka z Instytutu Etnologii Czeskiej Akademii Nauk w Pradze, którzy jednak nie zostawili po sobie tak wspaniałego fresku. Wykładowcą uniwersyteckim został dopiero po przejściu na emeryturę, a recenzowana praca jest, jak się zdaje, skierowana w pierwszym rzędzie do studentów etnologii. Jestem przekonany, że będą do niej sięgali także wykładowcy uniwersyteccy. Otrzymaliśmy oto pracę, w której można znaleźć zarówno opis, jak i wieloaspektową analizę budownictwa europejskiego. Warto podkreślić, że zamieszczono w niej setki rysunków i fotografii, wielostronicową tabelę zawierającą 227 rysunków całych budynków i ich przekroje ze standaryzowanymi opisami oraz indeks nazw geograficznych.

Pewne braki książki wynikają zapewne stąd, iż autorowi dano do dyspozycji ograniczoną liczbę stron. Langer zrezygnował więc ze szczegółowego przedstawienia literatury (bibliografia liczy 114 pozycji), jak i dokładniejszego przeglądu stanu badań. Do pewnych konstatacji innych autorów Langer odnosi się w stosownych miejscach swojej książki.

Tradycyjne budownictwo w Europie przyciągało uwagę wielu badaczy i bibliografia tego zagadnienia liczy już wiele tysięcy pozycji. Przypomnę, że jedną z pierwszych prób przedstawienia budownictwa europejskiego (z pominięciem obszaru byłego Związku Radzieckiego) podjęli badacze radzieccy, publikując w 1968 roku