8748915461

434 Rezenzje i noty recenzyjne

się w swoistą zażyłość, nic tylko ze świętym, ale i między członkami społeczności, znajdującą odbicie w określeniach „nasz święty" (patron cerkwi lub tekke sanktuarium muzułmańskiego), „święty naszej rodziny”, „nasz kościół” (w związku z patronem lokalnej cerkwi) czy „nasza wieś” (s. 10).

Kolejny istotny element kurhanu stanowi dzielenie się pokarmem i zasiadanie przy wspólnym stole (bułg. trapezu, tur. sofra czyli wspólny stół, wspólne spożywanie rytualnego pokarmu; w języku polskim brak odpowiednika tego słowa). Kurhan, który zawsze stanowi ważne wydarzenie i w którym krewni, znajomi i sąsiedzi chętnie uczestniczą, powinien być spożyty wspólnie¹. Ze względu na to bywa nazywany „modlitwą poprzez posiłek” (s. 10).

Problem genezy kurhanu na Bałkanach pozostaje niewyjaśniony. Motyw krwawej ofiary pojawia się nie tylko w Starym Testamencie i w Koranie (ofiara Abrahama/ Ibrahima), ale również w eposie bałkańskim, gdzie dotyczy ludzkiej ofiary zamurowanej kobiety. Redaktorzy przyjmują zatem, że „nawet jeśli sam termin kurhan przybył na Bałkany za pośrednictwem Imperium Osmańskiego, jego praktykowanie jest znacznie starsze niż islam” (s. 11).

W recenzji prezentuję trzy spośród piętnastu artykułów zamieszczonych w tomie. W doborze przyjęłam kryterium geograficzne i etniczne, koncentrując się na tekstach dotyczących Bułgarii bądź mówiących o grupach etnicznych, które sama w Bułgarii badam". Dzięki temu, nie posiadając „wrodzonej” bałkańskiej kompetencji kulturowej, mogę odwołać się do własnych doświadczeń terenowych.

Rytualna ofiara z jagnięcia stanowi oś ogólnobałkańskiego święta przypadającego na 6 maja, noszącego nazwę Georgiovden/Hidrellez/Kakava (odpowiednio w języku bułgarskim, tureckim i romani), jednak u Cyganów w Turcji tradycyjny kurhan na ich święto Kakava całkowicie zanikł. W artykule pod znamiennym tytułem The Vani-shecJ Kurhan. Modern Dimension ofthe Celebration of Kakava/Hidrellez among the Gypsies in Eastern Thrace (Turkey), autorzy Elcna Marushiakova i Vcselin Popov próbują dociec przyczyn tego zjawiska. W latach 2004-2006 prowadzili oni badania w miastach Kirklareli, Edrine oraz Istambuł, gdzie obserwowali przeobrażenie etnicznego święta cygańskiego w święto o charakterze lokalnym. Niegdyś Kakava (odpowiednio 23 kwietnia i 6 maja według kalendarzy gregoriańskiego i juliańskiego) rozpoczynała sezon wędrówek cygańskich. Współcześnie jednak, w czasach gdy większość Cyganów prowadzi osiadły tryb życia, w trzech wspomnianych miastach tureckich święto to funkcjonuje jako trzydniowy festiwal z cygańską nazwą, uznany za lokalną, a więc również turecką tradycję. W ramach festiwalu Romowie świętują zgodnie ze swą własną tradycją, ustawiając przybrane odświętnie stoły wzdłuż lokalnych rzek, pozwalając się fotografować turystom i dziennikarzom. W ten sposób sami stali się atrakcją. W związku z przemianą oblicza tego święta i rolą, jaką pełnią

1

Ważnym elementem rytuału ofiamiczego jest obecność duchownego, który u chrześcijan święci rytualne potrawy, a u muzułmanów wypow iada specjalną modlitwę tuż przed rytualnym ubojem oraz/lub czyta tzw. mevlid modlitwy w' intencji osoby, dla której składany jest kurban (materiały z badań własnych A.K.).

^: Badania w' północno-wschodniej Bułgarii prowadzę od 2007 roku. a od maja 2010 kontynuuję je w ramach projektu badawczego „Bułgarscy chrześcijanie i muzułmanie w sytuacjach międzykulturowych. Kurban - krwaw^ra ofiara w^re współczesnej Bułgarii'*.