8748915462

436

Rezenzje i noty recenzyjne

Ich domy uległy zniszczeniu, miejscową cerkiew wysadzono w powietrze, zaś ocalałe od zatopienia tereny włączono do zamkniętego obszaru, należącego do nadleśnictwa. Po roku 1990 i upadku instytucji zarządzających terenem, na którym znajdowały się szczątki wsi, zorganizowano pierwszy kurhan. Obrano dzień święta Matki Boskiej (15 sierpnia, bułg. Golyama Bogorodica) - patronki zniszczonej cerkwi. Tym samym kurhan przeobraził się w „tradycyjny" sbor kurhan społccznościowy z udziałem dawnych mieszkańców wsi i ich potomków, którzy zjeżdżają na to święto często z odległych miejsc. Ofiarę składa się na dawnym głównym placu, święci w ruinach cerkwi i dzieli między obecne rodziny, z których każda spożywa ją w ruinach swego dawnego domu (s. 214-219). Autorzy konstatują, że poprzez zainicjowanie kurhanu oraz kontynuowanie go przez następne lata podczas święta Matki Boskiej, ludność lokalna demonstruje, a zarazem potwierdza swą „ideologię pochodzeniową" (s. 229). Obserwowane i opisane w artykule zjawiska dowodzą- zdaniem autorów - żywotności rytuału krwawej ofiary na Bałkanach i gwarantująjej kontynuację w przyszłości.

Praca Kurhan in the Balkans nie daje ostatecznych odpowiedzi, rysując raczej szerokie spektrum zagadnień związanych z kurhanem, które wymagają dalszego badania. Na tym też polega ogromna wartość tej publikacji pierwszej, która podejmuje problematykę kurhanu w kontekście zmiany kulturowej i społecznej. Jedynym mankamentem publikacji jest bardzo skromny materiał ilustracyjny. Jednak przynajmniej dwa aspekty pracy Kurhan in the Balkans czynią ją w moim przekonaniu szczególnie interesującą dla polskiego odbiorcy. Po pierwsze, wyjątkowy jest sam temat, czyli kurhan - krwawa ofiara, która pozostaje wciąż słabo opisana w polskiej literaturze specjalistycznej. Po drugie, autorzy prezentowanych prac, sami przynależąc do tradycji bałkańskiej, wyczuleni są na napotykane w terenie innowacje w zakresie kurhanu, co owocuje dogłębnym rozpoznaniem opisywanych przez nich zjawisk. O wyjątkowości wszystkich tekstów przesądza teren, z jakiego pochodzą omawiane materiały, a właściwie wielość „terenów" i związane z nimi bałkańskie lokalności. Od siebie dodam wreszcie, że wspólnota tradycji kurhanu u muzułmanów i chrześcijan, w swoich wielu lokalnych wariantach, pozwala uczynić z krwawej ofiary pretekst do badań nad zjawiskami międzykulturowymi i międzyctnicznymi. Uważam, że pora porzucić wyeksploatowane już w badaniach na Bałkanach kategorie konfliktu i tożsamości etnicznej. Kurhan i religijność lokalna stanowią w tym zakresie ciekawą alternatywę.

Anna Maria Kijewska

LITERATURA

Kijewska A., Kuźma I.

(w druku) Święto Kurhan-Baj ram w Bułgarii - o etnicznych odmianach świętowania. Refleksje etnologiczne z badań terenowych, „Etnografia Polska".

Strączek T.

2005 Zabić aby żyć, w: L. Mróz, M. Zowczak, K. Waszczyńska (red.). Regiony;

granice, rubieże. Warszawa: Wydawnictwo DiG S.J., Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, s. 193-204.