8748915471

446 Rezenzje i noty recenzyjne

Maciej Ząbek, Biali i Czarni. Postawy Polaków wobec Afryki i Afrykanów, Warszawa: Wydawnictwo DiG 2007, ss. 482, ISBN: 83-7181-461-5.

Marny przed sobą książkę, która dotyka problemu nader ważnego i współczesnego, jakim są relacje polsko-afrykańskie oraz kształtowanie postaw wobec Afryki i Afrykanów. Praca wyszła spod pióra antropologa kulturowego, toteż można się po niej spodziewać nic tylko zdemaskowania powszechnie funkcjonujących na ten temat uproszczeń, ale także refleksji nad tym, jak dochodzi do powstania określonych stereotypów i wyobrażeń na temat Innego.

Maciej Ząbek jest afrykanistąi zajmuje się zagadnieniami z zakresu antropologii polityki, a od 1995 roku kwestiami uchodźców i imigrantów afrykańskich w Polsce. Czytelnicy wielokrotnie mieli okazję zapoznać się z publikacjami tego badacza. Do najbardziej znanych jego prac należą: Arabowie z Dar I lam id. Społeczność w sytuacji zagrożenia ekologicznego (1998) oraz najnowsza: Uchodźcy w Polsce próba spojrzenia antropologicznego (Ząbek, Łodziński 2008). Recenzowana książka to rozprawa habilitacyjna, której celem jest „odpowiedzenie na pytanie, jakie są i z czego wynikają postawy Polaków wobec Afryki i Afrykanów” (s. 13). Próbę odpowiedzi autor zawarł w czterech obszernych częściach pracy.

W pierwszej z nich, zatytułowanej „Relacje polsko-afrykańskie w kontekście historycznym i europejskim”, przedstawiono zmiany, jakie zaszły w postrzeganiu Afryki przez Polaków na przestrzeni wieków. Maciej Ząbek sytuuje te rodzime postawy w ramach ogólnoeuropejskiej wizji „Czarnego Lądu”. Uważa bowiem, że „współczesne obrazy Afryki i Afrykanów wydają się w dużym stopniu przejętą kalką wizji zachodnioeuropejskich” (s. 23). Proponuje zatem „wędrówkę po historii”, w której ukazuje kolejne etapy kontaktów polsko-afrykańskich, rozpoczynając od wspomnień pierwszych polskich podróżników mających ambicje badawcze oraz Afrykanów w Polsce, a kończąc na turystyce i emigracji zarobkowej. Opierając się na różnego rodzaju materiałach, omawia relacje między Białymi a Czarnymi, dociekając źródeł określonych postaw. Pokazuje też, jak od XIX wieku do chwili obecnej obrazy „Obcych”, widoczne w polsko-afrykańskich stosunkach, ulegały zmianom, z drugiej jednak strony okazały się trw ałym elementem polskiej mentalności, obecnym do dzisiaj.

W części następnej „Postawy poznawcze wobec Afrykanów” autor wyprowadza czytelnika w' zawiłości definicyjne związane z pojęciem „stereotypów”, czyli przede wszystkim znaków, „którymi znacząc «Innych» przekazujemy na ich temat podstawowe informacje" (s. 92). Mamy tu więc do czynienia z refleksją, która w miarę analizy, już nic wyłącznic tekstów, ale również wywiadów; udowadnia, że stereotypy składają się na procesy kulturowe. Tc ostatnie autor interpretuje, powołując się na Clifforda Gecrtza, według którego „nie tyle odbywają się [one M.Ch.] w głowie, ile (...) służą do nadania naszemu doświadczeniu znaczenia” (s. 216). Chcąc dotrzeć do motywów nietolerancji wobec Afrykanów, Maciej Ząbek przywołuje wyobrażenia na temat kanibalizmu, brudu, chorób czy lenistwa Czarnych oraz poddaje analizie egzoetnonimy.

Kolejna część pracy „Postawy Polaków a ich zachowania wobec Afrykanów na przełomie XX i XXI wieku” - mówi o predyspozycjach do określonych zachowań