18173 Obraz31 (9)

XIV LUDWIK OSIŃSKI

Znał dobrze jedynie literaturę rzymską i francuską; innych nie kwapił się poznać dokładnie¹⁵. Podobnie jak Kozmian podnosił korzyści obcowania z arcydziełami, wzorami sztuki. 2 nich bowiem wynikły prawidła, „które nie są więzami, ale przewodnią, pomocą i strażą geniuszu”. Nie powstrzymują one rozwoju prawdziwego talentu i literatury pięknej; próba jednak wyzwolenia się z nich nie może stać się źródłem nowych, oryginalnych utworów. Osiński występował przeciw temu twierdzeniu, jakoby „tam tylko widziano geniusz i talent, gdzie sztuki nie było”. Przeciwnie, pojęcia te, potrzebne sobie nawzajem, łączą się harmonijnie w swej funkcji:

Znieśmy te zakresy i formy — pisał Osiński — wy-rzeczmy się, jeśli to być może, smaku i sztuki, a powstaną wkrótce niekształtne imaginacji płody. Nikczemność i prostota, przesada i wielkość razem zmieszane zajmą miejsce przyzwoitości i prawdy. Lecz i w takim nierządzie przyzwoitość i prawda niedługo by swego tryumfu oczekiwać musiały, bo sama władza myślenia i czucia, samo porównywanie doświadczonych serca i umysłu wrażeń wznowią te same przepisy i prawa, choćby dotychczasowych żadna nie została pamięć¹⁴.

Mają one wartość absolutną, niezależną od czasu i przestrzeni, ważną dla różnych epok i narodów. Z początku Osiński odżegnywał się od „oryginalności”, nazywając ją „niebezpieczną”, bo „bez przewodni, bez wzoru, bez do- ^{1 2 3 4 5 6 7 8 9}

świadczenia zapuszcza się w bezdroża samych rozumowań i wniosków’* i „tym rychlej prowadzi do błędów”. Ale z czasem złagodził swój pogląd; dopuszczał powstanie utworu oryginalnego, niezależnego od przepisów:

[...] Czyżby je dla tego samego mistrzowie klasyczni odrzucili? Czyliż, owszem, ten nowy twórca nie stałby się razem prawodawcą nowych przepisów? Ta jedyna jest droga walczenia z tym, co my dotąd za wzorowe uznajemy¹⁰.

Ta modyfikacja stanowiska była zapewne wyrazem ustępstwa na rzecz utworów powstałych poza wpływem francuskich teorii piękna i poezji, utworów romantycznych. Nie lekceważył ruchu romantycznego, interesował się jego teorią, czytał A. W. Schlegla. Zastanawiało go to, że ów entuzjasta Szekspira i Calderona oddaje zarazem cześć utworom Homera i Sofoklesa, a więc klasycznym źródłom piękności poetyckiej, z których czerpią też i klasycy. „O co więc te zacięte spory powstają? — pyta Osiński. — Oto, ściśle mówiąc, samo nazwisko zapaliło niezgodę, bo rzecz od jednego źródła pochodząca tak dalece się różnić nie mogła” ¹⁰. I dodaje zaraz, wyjaśniając swe stanowisko wobec romantyzmu:

Przy zupełnym uszanowaniu dla prawdziwych talentów widzieć to będziemy i często, i dowodnie, że te przepisy i prawa tak lekceważone potrzebne są przynajmniej, ażeby położyć tamę wybujałemu dziwactwu, poziomej mierności i że nie masz [...] nic stnutniejszego dla sztuki, jak spokojnie patrzeć, ażeby sobie tego dozwalano bez geniuszu, na co tylko sam geniusz odważyć się może^1T.

Wydaje się oczywiste, że owym nazwiskiem, które rozpętało bezcelową, zdaniem Osińskiego, walkę, było naz-

15

16 17

1

trafności wyrażeń, a razem mocy harmonijnej wiersza, smaku

2

i gładkości” (Pamiętniki, t. III, s. 364).

3

^u Zabawną anegdotę na ten temat zapisuje we wspomnie

4

niach A. E. Ko zmian: „Niech mi też jenerał — rzecze

5

Osiński do Wincentego Krasińskiego — pożyczy Byrona; dosyć

6

się z niego nażartowałem, muszę go przecież przeczytać”

7

(Wspomnienia, t. I, Poznań 1867, s. 219).

8

w W stęp do wykładu literatury porównawcze j [w:] Dzieła,

9

1 II, Warszawa 1861, s. 4.

10

Op. cit., s. 5 n. Op. cit., s. 6. Op. cit., s. 8.