31853 P1240361

102

wtypu, Blppor^myMlnyml s polskimi. wydobywcza metoda odkrywkown n tu mjpmdopodobBltJ pradziejową utryM

Przanlaray teraz uwi|_S< m rozwój pólnpcnopolakieh struktur kulturowych, starając tlf dociec jtgo talataoioi od asssklcoranyet» uwarunkować geogra-/lcnych. Colom bądzle wydłużenie poropoktywy spojrzenia do    początków

opoki brązu, podobnie Jak to uczyniliśmy odnośnie do słom skandynawskich. Pdłaocse ziemio polskie wchodzą pófniej nil południowe w obrąb tzw. śród-ifiwnim opejsklej cywilixacjl wczesnobrązowej. Ha Pomorzu Zachodnim Jeszcze ok. 1700 r. p.n.o. przebywają slą póśnoaznurowe grupy eneolltyczne, podczas gdy Wielkopolska z Kujawami 1 Śląsk są opanowane przez kulturą ualo-tycką - formcJt bo tal ową sensu stricte. W klasycznej fazie tej kultury (T) nastąpuje stabilizacja jej maksymalnego zasiągu północnego nad dolną Wartą 1 Wotecią, poprzedzona wcześniejszymi penetracjami w fazie III 1 IY. Oddziaływania unletyokle są Jednak znacznie szersza 1 docierają do    wy

brzeży Bałtyku, przyczyniając slą do powstania kllentalnych grup lokal -nych²^². W nowym ująclu J. Machnika²³⁵ pod konlso I BB większość    tery

torium Pomorza, a także północno-zachodnią Wielkopolską, zajmuje Jedna z nich. rwana grobsko-śmlardowską• W jej skład wchodzą też znaleziska zachodniopomorskie, zaliczane dawniej niewłaściwie do najmłodszego horyzontu sznurowego (grupa dolnoodrzańska) . W tym samym czasie na Kujawach,Pałukach oraz przyległych skrawkach Wielkopolski, Pomorza i Ziemi Chełmińskiej konstytuuje slą, na bazie starszej regionalnej grupy Dobre, kultura lwled-skm.

Stanowiska (cmentarzyska, skarby, znaleziska pojedyncze) grobsko-śmier-óowakie układają slą w granicach kultury dość nierównomiernie, trzymając elą na Pomorzu strefy morenowej. Dają slą zauważyć pewne koncentracje u ujście Odry, we wschodniej partii Wyżyny Kaszubskiej oraz na zachód    od

Poznania. Ludność kultury grobsko-śmlardowsklej stosuje nagminnie inhuae-cją w dominującym groble płaskim 1 rzadkim kurhanie. Rozpowszechniony Jest szeroko zwyczaj konstruowania kaalennych obwarowań grobów, skrzyń płytowych 1 tp. Wleobce Jest prawdopodobni# deponowanie zwłok w drewnianych tndnach. Znaczna liczba skarbów 1 znalezisk pojedynczych    lokalizowana

j*ft w środowisku wodnym (Jeziora, rzeki, moczary). Większość    brązów

legitymuje slą afiliacjami ościennymi. V kategorii ozdób najsilniej wyraża slą piąto© typowe dla wytwórczości unietycko-środkowodunajsklch centrów. Inwentarz kulturowy obfituje w wytwory krzemienne, zwłaszcza broń.    Ra-

prezer.tują one formy 1 techniki charakterystyczne dla północnej    strefy

Biropy# w tym ośrodka rugi Jakiego. Uderza nikła frekwencja przedmiotów bursztynowych, notowanych tylko w wyposażaniu funoralnym, relatywnie anlej-•4.* niż w zasobach kul tur unlstycklaj 1 IwleńskleJ.

P • • * • * • ^{k 1}    1981, •. 12. 19, 21, 22, >4, 35-37, 43, 63 (mapa), 63.

*6, 86, 88, *108, 1*.

²³²    Prahistoria *975. s. 30, 31. 95.

²³³    Prahistoria 1975, e. 81 s„ 115 t.₉ i28 a.

Odrębność kultury lwieńsklej zasadza slą ni# tylko na Innym rodowodzls. Określiły Ją na pewno w niemałym zakresie urodzajność kujawskich gleb, o-K^cność solanek, a może również bliskość terenów bursztynodaJnych.    Zmo

toryzowana przez kulturą unietycką w dziedzinie netalurgil, oparła slą całkowitej unletyzacjl w innych sferach wytwarzania (np. garncarstwo) i obyczajowości (skład inwentarza grobowego).

Związki kultury iwień sklej z wczesną fazą kultury trzcinieckloj (BAg), względem niej ościenną, są ewidentne. Wkrótce zanika w obliczu całkowitego zajęcia jej obszaru przez tą ostatnią (proces asymilacji). Milej Jasno przedstawia slą schyłek kultury grobsko-śmlardowsklej, Niewykluczone, że dotrwała ona z zespołem cech dystynktywnych do początków II EB, osiągając styk przestrzenno-chronologiczny z kulturą przedłużycką. Czas trwania obu •mawianych Jednostek północnopolaklch synchronizuje slą ogólnie z fazami II - V kultury unietyckiej na Śląsku (na 6 wydzielony eh) .Koniec tejże kultury na ziemiach polskich datuje slą obecnie na ok. 1900 r, p.n.e. (początek BB_i )•

Badania nad początkami epoki brązu w Polsce natrafiają na wiele istotnych przeszkód natury źródło znawczej .One tet sprawiają, fce zupełnie oiem-oo rysuje slą sytuacja na Pojezierzu Mazurskim.

Połowa II ty a. p.n.e. - czas krystalizowania slą na Północy nor-dyjskiej kultury brązowej - oznaczę Jednocześnie moment wejścia ziem polskich w orbitą oddziaływań południowych ugrupowań kultury mogiłowej, zwłaszcza środkowodunaJakiego. Reperkusje wielkich przeobrażeń europejskich dotykają w niejednakowym natężeniu południowo-zachodnią część Polski, trafiając na zróżnicowane podłoże kulturowe. Jeśli polegać na wynikach dotychczasowych niepełnych badań nad II EB, percepcja idei .mogiłowych" dokonała się najgłąbiej w rdzennym zasięgu dawnej kultury unietyckiej, tzn. na obszarze dorzeczy Odry i Warty. Jednak i tu. Jak stwierdza ostatnio B. Gediga²⁵*, istnieją dostateczne powody do wydzielenie dwdch grup lokalnych: śląskiej oraz środkowośląako-wielkopolskiej. Jednym z czynników ościennych, który mógł wpłynąć na późniejszy odmienny nurt rozwojowy grup, było pojawienie się w południowej Wielkopolsce na przeło-•ls I/II EB (BA₂) form madziarowsko-wieterzowskich, tkwiących kórzeniaai w cywilizacji śródziemnomorskieJ• Faktycznego znaczenia tego zjawiska nie potrafimy dotąd prawidłowo ocenić. Wymienione grupy mogiłowe otacza od wschodu kultura trzciniecka, ukształtowana centralnej 1 wschodniej Polsce. Początkowa jej transgresja na zacnodzie, po dorzecza środkowej Warty, Baryczy, górnej Obry, okazuje się nietrwała²”. Rychło stabilizuje się wzdłuż południkowej osi Prosną - górna Noteć wąska strefa przejściowe ao-gllowo-trzciniecka. Prollfaraoje ślą sko-wie1kopolskioh elementów mogiło-

Prahistoria 1978, s. 137 a,, ryc. 66 (mapa).

²³⁵ 0 o d 1 1979b, b. 78, 79. W póiniejssya ujfolu J. Mlśkiewloss (Prahistoria 1978, s. 190, 195, ryc. 69 - mapa; chodzi o regionalną grupą lublańską kultury trzclnlooklej, pojmowaną szerzej nli w systematyce A. Oardawaklago.