58059 S5006352

fragmentów ornamentowanych. Zaliczono tu wyłącznie naczynia różniące się w ulotny spoaób od opisanej wcześniej ceramiki „kuchennej" typu kultury przeworskiej, a więc wykonane według odmiennych reguł technologicznych i prezentujące zasadniczo odmienny zestaw form. które zarówno pod względem morfologii, jak i zdobnictwa nawiązują do tradycji późnej ręcznie lepionej ceramiki kultury lateńskiej i kultury puchowskiej. Obecno# ceramiki tej kategorii w inwentarzach grupy tynieckiej wiąże się z osadnictwem najmłodszej fazy. stąd leż naliczniejsze jej serie pochodzą z osad. na któraczej o nadanie powierzchni chropowatości, a nic o efekt estetyczny. Jak wspomniano, spotyka się również (niezbyt często) naczynia o brzuścach chropow aci mych .ta sposób przeworski". Większo# czerepów charakteryzuje się słabym lub. co najwyżej, średnim wypałem, wskutek czego są one zazwyczaj łamliwe, podatne na zarysowani a i ścieranie. Wyjątkowo tylko spotyka się okazy lepiej wypalone o twardszych powierzchniach.

Ogólnie rzecz biorąc, omawiana ui ceramika wykonana jest zgodnie z regułami obowiązującymi w ręcznie lepiącym garncarstwie późnej kultury lateńskiej, stoso

tlamhti	Liczba aaczyó i fragmentów	Udział w calold Inwentarza cm as.	Brzegi	Dli	Oku) zdobione
Cło	25	- _ 5,4%	5 ... .	2	1
Koahot	1030	6.6%	104	60	260
Plenów 17	850	5,7%	72	30	150
Plenów 20	400	8.9%	49	20	40
WjatfrS	50 . -■,	Ot 5%	5	-	-
Łączne	2355	5.2%	235	122	450

Ttbda 14. Rdcwencja crramild tzw. nurtu prehowiico-dackiego aa poszczególnych stanowiskach TaUc 14. Ouanuce of che IHidww-Dactan type ccramcs on particular sitek

rych stwierdza się leż podwyższoną frekwencję późnej celtyckiej ceramiki toczonej, głównie malowanej, tj. Z Krakowa Krzesławic. Krakowa Pleszowa 17 i 20. Niewielkie liczebnie serie zarcjeslowano też w Krakowie Cle i Wyciążu S Oab.14).

3.1.23.1. Cechy techniczne i technologiczne

Analizow ane tu naczynia tworzą serię do# jednolitą pod względem cech technicznych, a w porównaniu do omówionych wcześniej naczyń „kuchennych" typu kukury przeworskiej (grupa IIB). zauważalna jest pewna ogólna niedbało# ich wykonania, poczynając od etapu przygotowania masy garncarskiej, na wypale uformowanych już naczyń kończąc. Glina użyta do ich produkcji jest z reguły rurdnktadme wyrobiona, gruzłowata. Najczęściej stosowaną domieszkę scfaudzającą stanowi szamot przy czym zazwyczg są to grube i drobniejsze okruchy podsuszonej gliny (polepy), a rzadziej rozdrob-nione ułamki starszych naczyń. Do# rzadko stosowano też inne domieszki (tłuczeń kamienny lub żwirek), a sporadycznie spotyka się łącznie domieszki różnych rodzajów (żwir. szamot grafit lub skorupy grafitowe). Naczynia są najczęściej niestarannie uformowane, co przejawia się fueregulamością profili, niedokładnym opracowaniem brzegów i ich krawędzi oraz nierówną grubością ścianek. Powierzchnie są najczęściej bardzo pobieżnie wyrównane, słabo wygładzone lub zupełnie szontkie. bez śladów jakichkolwiek zabiegów tego typu. Mają barwy zróżnicowane - od jasnoszarych i żółtawych po brunatne i czarniawe, na ogół niejednolite, plamiste. Ornament obserwowany na powierzchniach stosunkowo bcznycfo okazów jest najczęściej również wykonany niestarannie. W przypadku sporej liczby garnków ozdobionych niestarannym ornamentem grzebykowym lub miotełkowym, odnse# można wrażenie, iż chodziło wanych także w kulturze puchowskiej (por. też ceramikę VII grupy ceramicznej z osady w Podlężu - Woźniak 1990. 40. 56). Prezentuje ona natomiast wyraźnie odmienne cechy techniczne w stosunku do ceramiki „grubej roboty" kultury przeworskiej, w tym też naczyń omówionej wyżej grupy technologicznej IIB. choć kryteria rozróżnienia obu występuących na omawianych tu osadach serii naczyń nie zawsze są wystarczająco precyzyjne. aby w każdym przypadku można było bez większych wątpliwości kwalifikować bardzo drobne niekiedy fragmenty brzuśców. Trudność jest tym większa, że. jak wspomniano, część naczyń grupy IIB z osad grupy tynieckiej wykazuje również cechy specyficzne w porównaniu do analogicznej ceramiki z terenów właściwej kultury przeworskiej.

3.1.23.2. Formy

Zestaw podstawowych form naczyń omawianej tu grupy technologicznej jest stosunkowo niewielki. Ponad 80% z nich stanowią formy garnków ale, które zaliczyć można do dwóch głównych typów - formy o nie-wyodrębnionych, zagiętych do wnętrza brzegach (beczuł-kowafe. jajowatej oraz formy esów ale. Wśród pozostałych znajdują się misy póikuliste i formy pokrewne oraz misy stożkowate, w tym leż specyficzna ich odmiana, jaką stanowią okazy z uchem, nawiązujące do form kultury dac-kiej. określanych jako tzw. czasze dac kie. Sporadycznie występują także inne formy (np. talerz).

Typ Ł Garnki

Jak wspomniano, tworzą one najliczniejszą grupę form omawianej ui kategorii, obejmującą ponad 80% wszystkich możliwych do klasyfikacji formalnej naczyń. Pośród szacunkowej liczby 180 okazów, zaledwie 7 zachowało się we fragmentach pozwalających na pcl-

nicjszą rekonstrukcję kształtów, a pozostałe to najczęściej ułamki górnych partii oraz zapewne większość fragmentarycznie zachowanych den i brzuśców. w tym około 350 skorup o powierzchniach ornamentowanych. Znaczne rozdrobnienie ceramiki utrudnia w poważnym stopniu klasyfikację omawianej tu grupy naczyń. Z konieczności za podstawowe kryterium u/nano ukształtowanie górnych ich partii, co pozwoliło na wyróżnienie dwóch podstawowych odmian (beczułkowato-jajowatych i eso watycb), w obrębie których wydzielić można szereg dalszych pododmian. różniących się stopniem wydęto-ści brzuśca. umiejscowieniem maksymalnej wydętości, ukształtowaniem brzegu, etc.

1.1.    Garnki o mewyodrębnionych. mniej lub bardziej zagiętych do wnętrza wylewach i zaokrąglonych bruścach. których największa wydętość posadowiona jest około połowy wysokości naczynia (formy beczul-kowatej lub wyraźnie powyżej (formy jajowate). Grupa licząca około 110 okazów jest zróżnicowana wewnętrznie. tak pod względem proporcji, jak i zdobnictwa. Uwzględniając ogólne proporcje wydzielić można cztery pododmiany.

1.1.1.    Garnki bcczułkowale o silnie wydętych brzuścach i zwykle mocno zagiętych do wnętrza brzegach ( ryc. 18:1). Ich krawędzie bywają zaokrąglone lub, co częstsze. ukośnie do środka wyrównane. Zaliczono tu około 20 naczyń, zachowanych zazwyczaj fragmentarycznie. Pochodzą z Cła (ob. 24 - tabL 9:8). Pleszowa 17 fob. 6 i ary 64. 132 i 233 - tabl. 21:14.76:10. II6-J0.127:1). Pleszowa 20 far 40 - tabl. 194:16), Wyciąża 5 far 136 -tabL 294:8.10). a także z Krzeslawic fpor. np. Polesiu. Tobola 1987, tabl. V2.XX2). Są to najczęściej naczynia średniej wielkości (średn. wylewów 133-24 cm).

1.1.2.    Garnki beczułkowate o zbliżonych proporcjach. których panie wylewowe są jednak wyodrębnione od zdobionych najczęściej grzebykowe brzuśców za pomocą rowka fryc. 18:2) lub niskiego wałka fryc 18:3), nawiązując tym samym do niektórych późnych, wschodnioceltyckich situl grafitowych, zarówno pod względem ogólnych kształtów, jak i zdobnictwa. Zaliczono tu kilkanaście lepiej zachowanych okazów pochodzących z Pleszowa 17 fob. 6 - tabl. 21:9). Pleszowa 20 (ob. 56 oraz ary 38 i 40 - tabl. 158:7. 190:12. 194:20). a także z Krzeslawic (np. okazy z obiektów 3 i 76 - ibidem, tabl. 0 22. XXIII 3.5.6). Jeden z garnków tej formy, pochodzący z ob. 3 z Krzeslawic. można było w całości zrekonstruować. Jego wymiary wynosiły: wys. - 183 cm. średn. wylewu -133 cm. brzuśca -20 cm, dna-113 cm.

1.13. Beczułkowate garnki o wyraźnie słabiej wydętych brzuścach fryc 18:4- 6). Charakteryzują się podobnymi rozmiarami, jak opisane wyżej - średnice wylewów wahają się w granicach l4-27ctn. wyjątkowo 38cm. jak okaz z ob. 105 z Krzeslawic (op. cii. tabl. XXVII 4). Największe średnice brzuśców są około 3-4 cm większe, brzegi słabiej zagięte do wnętrza, krawędzie zaokrąglone bądź, częściej, ukośnie wyrównane. Są znacznie liczniejsze niż naczynia obu opisanych wyżej odmian - łącznie ok. 70 okazów. Liczna tena fora lego typu tok. 35 cgz.) pochodzi z Krzeslawic (op. cii.

tabl. U 16. Ul 5.8. V 2-4. XVI 10. XVII15, XVIII2, XXIII2.8. XXIV 7. XXVI 3.5, XXX 13.15,16,21. XXXUI2,16. XXXIV 16. XXXV 3). w tym okaz zrekonstruowany w całości z ob. 3, o wymiarach: wys. -17 cm. średn. wylewu - 173 cm. brzuśca - 203 cm. dna - 11 cm (op. cii. tabl. II16). Inny, zrekonstruowany garnek tej formy, a ponadto ułamki dwóch dalszych pochodzą z ob. 24A z Cła OabL 93-11). Zakwalifikowano tu również fragmentarycznie zachowane naczynia z Pleszowa 17 fobiekty 6.476 i ary 108.113.132.233.235. blok 41 -labl. 21:11-13.49:16.9624.100:13.116:17. 19.1263.127:10. II. 137:8. li).Pleszowa20(ob.56 i ary 38.39.40 - tabl. 158:5.6.8.9,11.12.1903.12. 192:1,194:11,18) oraz Wyciąża 5 far 136-tabL 2943. II). Spora część naczyń tej odmiany to okazy ornamentowane. Na jednym z garnków z Pleszowa 17 ftabL 137:12. ryc. 18:4) widoczny jest rząd dołków pakowych pod wylewem, i ukośne, rzadko rozmieszczone linie ryte na brzuścu. Inny garnek tej odmiany, odkryty w ob. 476 na tym samym stanowisku (tabl. 49:16), ma pod wylewem poziomą hnię rytą, a na brzuścu rząd-kie link pionowe. Spotyka się także okazy zdobione łukowatymi pasmami ornamentu grzebykowego ftabL 158:8. 12). bądź stanowiącymi ich reminiscencję pojedynczymi Urnami rytymi. Niewątpliwie ornamentyka lego typu stanowi również echo lateńskie) tradycji zdobniczej.

LL4. Ganki jajowate (ryc 18:7), których największa wydętość brzuśca. nieco przekraczająca średnicę wylewa, umieszczona jest w górnej części naczynia, wyraźnie powyżej połowy wysokości Dolne ich panie, silnie zwężają się w kierunku dna i bywają miękko zaokrąglone. proste lub lekko podcięte. Są nieliczne - zakwalifikowano tn 7 okazów. Zrekonstruowany w znaczne) części garnek lej formy odkryto w ob. 69 w Krzesła-wicach (op. cii. tabl. XVD 15: wyv -ok. 24 cm. średn. wylewu - ok. 25 cm. brzuśca - 27 cm. dna -123 cm). Jego brzmieć jest zdobiony onunrmrm mwiriknwym. brzeg rmmmałnie nachylony do wnętrza z poziomą bruzdą pod wylewem, fragmenty naczyń o podobnych proporcjach pochodzą też z Pleszowa 17 fob. 6 i ar 233 - tabl. 21:4.7.126:8) oraz Pleszowa 20 (ob. 56 i ar 40 - tabL 3fc3. 194:17).

Ręcznie lepione garnki beczkowate, nawiązujące często ksziahem (analogiczne do wyróżnione) tu odm. L13), bądź ty lko ornamentyką do toczonych grafitowych garnków wiadakowatych. występują licznie także na innych późnych osadach grapy tynieckiej (Leńczyk 1956. lab. XXX 1-6. 8. 9. XXXV] 7. 8: Woźniak 1970. tabl. XXXVI6. XLVI4.6.1990.49n. tabl XXXd XXXla i dalsze). Znane są także w kulturze puchowskiej (Pieta 1982. ufaL XXJU. XXVI10. XXXIX 5.13.15) oraz szeroko rozpowszechnione na obszarach kultury lateńskiej (pat m. m. okazy z Manchmpi - Stbckli 1979. tafaŁ 8:64. 29--25K 34309.312,313 i dalsze: oppdum w Hezanacń-iamosń 1986. tabl. 2134.443.53:19 i (fałsze: jak również znaleziska z otwartych osad morawskich - Meduna I9S0. UfaL 16:1.43:4.4431 dalsze).

Formy beczułkowate. sporadycznie spotykane w zespołach kultury przeworskiej z młodszego okresu

117