S5006337

Fragmenty analogicznych kubków pochodź:} również ze stanowisk w Krakowie Pieszo wic I8A (ar I -tabl. 146:9) i Pleszowie 20 (4 egz. żarów 8,13.38 i 41 -tabl. 179:6. 181:2, 189:4. 193:4; okazy z arów 8 i 38 zdobione delikatnym ornamentem rytym).

Kilkanaście (12) kubków tego wariantu odkryto na osadzie w Krakowie Wyciążu 5. a w obiektach 212 (tabl. 229:1) i 290 (tabl. 242:2) znaleziono egzemplarze zachowane w całości, ich wysokości w ynoszą lOill cm. średnice wylewów - 16 i 12 cm. a den - 8 i 7.5 cm. Jeden z trzech fragmentarycznie zachowanych okazów z obiektu 293 (tabl. 244:4-6) zdobiony byl wąskim, delikatnie rytym pasemkiem, a pozostałe, niezdobione. pochodzą z obiektów 19.212 i 363 oraz arów 2,130 i 163 (tabl. 203:8. 229:2. 249:3, 265:9,288:8. 322:1).

Kubki omawianego tu wariantu stanowią najliczniejszą grupę naczyń lego typu na osadzie w Krakowie Krzesławicach (około 25 fragmentarycznie zachowanych okazów, tj. 50% wszystkich cienkościennych kubków grupy ceramicznej D A. w tym trzy zdobione delikatnie rytym ornamentem - por. też Poleska, Tobola 1988. 104n.).

W tej grupie wyróżniają się 2 niewielkie okazy, których brzegi, wyodrębnione od brzuśców płytkimi bruzdkami. są niezgrubiale. lekko odgięte na zewnątrz, tak. że profil naczynia przybiera kształt esowaty (por. Poleska. Tobola 1987. tabl. IV 10. VD 2; 1988. 106). Analogiczne formy pochodzą też z obiektu 6 z Krakowa Pleszowa 17 (tabl. 19:8. 10). Podobnie jak okazy krzeslawickie. są to naczynia niewielkie (średn. wylewów 10-11 cm), niezdobione.

Większość omówionych wyżej kubków odmian rV.lJlailV.12b charakteryzuje się brunatnymi bądź szarobrunatnymi powierzchniami (grupa IIA2). ale blisko 1/4 to okazy „czernione” (grupa IIA1). podobnie jak przeważająca większość kubków odmiany IV.1.2c. Mniej więcej 1/5 z nich ozdobiono pasmem ornamentu, najczęściej delikatnie rytym.

Stosunkowo wysokie, a w każdym razie wyraźnie smuklej sze od okazów omawianej poprzednio odmiany IV. 1.1. kubki o zaokrąglonym profilu brzuśca są formą długotrwałą. Naczynia tego typu. zaopatrzone w szerokie. wielokrotnie lub ostro facetowane brzegi (wariantu a i b) to jedna z najczęstszych form najstarszego stylu ceramicznego kultury przeworskiej, spotykana powszechnie w grobach tej kultury, zwłaszcza w fazie A2 młodszego okresu przedrzymskiego (por. odmiana 1.5 z cmentarzyska w Karcze wcu-Dąbrowska 1973,500n., tabl. LII; 1997.102). pojawiająca się jednak już w fazie najstarszej (por. np. Marciniak 1957, tabl. XXIV 1, XXVII5. XLVI3. LXI4). Okazy analogicznych kształtów, lecz o nie tak silnie zgrubiałych, słabiej facetowa-nych brzegach (wariant c), charakterystyczne są głównie dla inwentarzy odnoszonych do fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego. a występują jeszcze na początku okresu rzymskiego (Dąbrowska 1973,501; 1997,102, tabl. VII - grób 13:7, XXXIII 6. LIII - grób 102:2, XCVUI 15. CXXXVU 15).

Kubki o łagodnie zaokrąglonych brzuścach są też jedną z najczęstszych form lepionej ręcznie ceramiki

„stołowej" na osadach grupy tynieckiej (por. Woźniak 1990,42). W odniesieniu do materiałów z omawianych tu osad. dość znamienny wydaje się stosunek ilościowy kubków relutywnie starszych odmian IV. 1.2u-b do form wyraźnie późniejszych, odmiany IV.I.2ć. Te pierwsze przeważają zdecydowanie na osadach w Wyciążu i Fleszów ie 20, nieznacznie w Pleszowie 17, natomiast w Krzesławicach występują niemal wyłącznic okazy z brzegami woriunlu c.

IV2. Kubki o wydatnych, bcczulkowatych lub baniastych brzuścach

Od omówionych wyżej form różnią się silniej wydętym brzuścem, którego największa średnicu wyraźnie przekracza średnicę wylewu (ryc. 14:26).

Dzy kubki tej odmiany zidentyfikowano na osadzie w Krakowie Krzesławicach (Poleska. Tobola 1987, tabl. X 10, XXXIII 15,17; 1988,106). Mają one pionowe. dość krótkie, niaznacznie pogrubione brzegi o wyrównanych krawędziach (wariant c). Do tej samej grupy naczyń należą też dwa inne naczynia znalezione w Krakowie Pleszowie 17 (ar 77 - tabl. 79:16) i Krakowie Wyciążu 5 (ar 136 - tabl. 293:2). Wszystkie okazy mają ..czernione” powierzchnie (grupa IIA1).

Zachowany w całości okaz z brzegiem wariantu b pochodzi ze stanowiska Kraków Pleszów 17 (ar 116 -tabl. 101:18). Jego wys. wynosi 15 cm, średn. wylewu 13,5 cm, największej wydętości brzuśca - 17 cm, dna-10 cm. Powierzchnie są bardzo dobrze wygładzone, brunatne (grupa ceramiczna DA2). Analogiczne formy znane są też z osady w Krakowie Wyciążu 5 (ob. 235 i ar 255 - tabl. 232:6. 318:6). Powierzchnie kubka z obiektu 235 są „czernione”. Żadne ze wspomnianych wyżej naczyń nie było zdobione.

Kubki o wydatnych, a nawet baniastych brzuścach znane są także z innych osad grupy tynieckiej (Woźniak 1990, 41, tabl. XXXI f). Są też formą szeroko rozpowszechnioną na terenach kultury przeworskiej, choć wyraźnie rzadszą niż kubki innych odmian. W Karcze w-cu analogiczne naczynia z brzegami wariantu b datowane są na fazę A2 młodszego okresu przedrzymskiego (por. kubki odmiany I 4 - Dąbrowska 1973. 500, tabl. XLDI 11, XLIV 5). Warto zauważyć także pewne podobieństwo opisywanych tu naczyń do niektórych form ceramiki kultury Poiene$ti-Lukaśevka (por. zwłaszcza typ VIA - Babe§ 1993,65n., ryc. 20).

IV3. Kubki stożkowate. Należą tu formy stosunkowo niewielkie, o prostych, wyraźnie rozchylonych ściankach i silnie wysuniętych na zewnątrz brzegach (ryc. 14:27, 28). W omawianym zbiorze znajduje się przynajmniej 14 okazów kubków tej odmiany. Pochodzą one z Krakowa Pleszowa 17(1 egz.), Krakowa Pleszowa 20 (4 egz.) i Krakowa Wyciąża 5 (9 egz.). Średnice ich wylewów wahają się w granicach 10-15 cm.

Okazy z szerokim, wielokrotnie facctowanym brzegiem (wariant a) pochodzą z warstwy kulturowej z Pleszowa 17 (ar 85 - tabl. 82:2), a także z niektórych obiektów ze stanowiska Pleszów 20 (ob. 15/23.94,114 - tabl. 152:1. 162:1, 176:1). Naczynie z obiektu 94 udało się zrekonstruować niemal w całości. Jego wymiary wynoszą: wys. - 8 cm, średn. wylewu - 11 cm, dna - 7,5 cm;

powierzchnie są czarne (grupa IIA1), a na wysokości dolnej nasady uszku widnieje wąskie pasmo delikatnie rytego ornamentu. Możliwa była także rekonstrukcja pełnej formy jednego z 8 fragmentarycznie zachowanych kubków lego wariantu, znalezionych na osadzie w Wyciążu 5 (okaz z ara 153 - tabl. 304:2; wymiary: wys. 8 cm. średn. wylewu - 14 cm. dna — 7 cm; pozostałe z ob. 145 i arów 144. 145. 153, 154, 155. 189 -tabl. 218:12.299:16.304:5.309:14.318:7.10.350:12).

Z obiektu 284 na osadzie wyetążskiej pochodzi także mały. stożkowaty kubek z ostro facetowanym brzegiem (wariant b: tabl. 239:5), o wymiarach: wys. - 6 cm. średn. wylewu - 10 cm. dna - 7 cm.

Sześć wymienionych wyżej kubków należy do grupy ceramicznej IIAI, osiem do grupy QA2.

Kubki stożkowate to jedna z najstarszych form kultury przeworskiej, typowa dla najwcześniejszego stylu ceramiki tej kultury, występująca głównie w inwentarzach obu najstarszych jej faz (Dąbrowska 1973.500. tabl. XVIII17; 1988.28n.; Marciniak 1957. tabl. LXVI 4. LXXX VIII9. LV- grób 60:11; por. też odmianę PXXB na cmentarzysku w Błoniu - Myrielska, Wożniak 1988. 24, tabl. XXX 8. CX VI 3. 9 i dalsze). Na innych osadach grupy tynieckiej kubki opisywanej tu odmiany są rzadko spotykane (por. Wożniak 1990.40n.).

I V.4. Kubki cylindryczne

Formy o prostych, pionowych lub lekko ukośnych ściankach, których dna są prawie równe lub niewiele mniejsze od wylewów, a wysokość osiąga zazwyczaj 2/ 3 wartości średnicy wylewu (ryc. 14:29). Zakwalifikowano tu fragmenty ponad 100 naczyń. Zaznaczyć jednak trzeba, iż w przypadku niewielkich ułamków górnych partii nie jest w praktyce możliwe odróżnienie kubków lej odmiany od opisywanych dalej form odmiany IV.5. Uwzględniając kształt brzegów wydzielić można trzy warianty.

IY.4a. Okazy z szerokimi, wysuniętymi silnie na zewnątrz i wielokrotnie facetowanymi brzegami. Najliczniejsze w omawianej tu grupie naczyń (łącznie 59 egz.), pochodzą z Pleszowa 17 (20 egz.). Pleszowa 20 (6 egz.) i Wyciąża 5 (30 egz.). Średnice ich wylewów wahają się w granicach od 7 cm (okaz z Wyciąża. ob. 367 - tabl. 250:4) do 22 cm (kubek z ob. 480 z Pleszowa 17 - tabl. 50:11). Dziewięć kubków tego wariantu ozdobiono delikatnie rytym ornamentem. W tej grupie znajduje się 7 okazów z Pleszowa 17 (ary 100.116,117 i 138 - tabl. 89:17. 18. 101:2. 107:13. 16. 20. 119:5) oraz 2 okazy z Wyciąża 5 (ob. I45iar 154 —tabl. 218:11, 309:10). Większość kubków tego wariantu należy do grupy IIA2, blisko 30% charakteryzuje się jednak czarnymi. lśniącymi powierzchniami (grupa UA1).

IN .4h. Okazy z brzegami ostro facetowanymi. Spośród nielicznych (4-6? egz.). zachowanych fragmentarycznie kubków z Pleszowa 17. które z pewnymi zastrzeżeniami można zaliczyć do tego wariantu, najmniejszy miał średnicę 11 cm (okaz z ara 130 - tabl. 39:5). największy - 13 cm (egz. z ob. 51 i ara 85 - tabl. 25:5. 82:1). Ze stanowiska w Pleszowie 20 pochodzą fragmenty 10 okazów, znalezione głównie w ob. 113 (tabl. 169: 3.5-8, 170:1-3), a ponadto w obrębie arów 4 i 19

(tabl. 177:6. 184:1). Średnice ich wylewów wahają się w przedziale 8-16 cm. Fragment analogicznego kubka zdobionego delikatnie rytym pasemkiem pochodzi też z ob. 16A z osady w Pleszowie 49 (tabl. 200:7). Najliczniejszą grupę naczyń tego typu odkryto na osadzie wWyciążu5(18egz.). Najmniejsze miały średnicę 11 cm (okazy z ob. 55 i 235 - tabl. 212:7,232:2), największe -21 cm (egz. z ob. 363 - tabl. 249:4) i 25 cm (ob. 403 -tabl. 255:5). Dwa naczynia ozdobiono wąskimi pasmami delikatnie rytego ornamentu (okazy z ara 142 i znaleziony luźno - tabl. 295:3, 356:1). Większość wymienionych wyżej naczyń miała „czernione" powierzchnie (grupa IIAI).

IV.4c. Okazy o niezbyt silnie zgrubiałych, pionowych. lekko facetówanych brzegach.

Należy tu prawdpodobnie kilkanaście (12) okazów zachowanych przeważnie w niewielkich fragmentach. Pochodzą one z Pleszowa 17 (okazy zdobione delikatnie rytym ornamentem z ob. 156a i ara 218-tabl. 33:15. 123:1. a ponadto kubła z arów 96 i 239 - tabl. 88:2. 131:20). Pleszowa 20 (ar 4-tabl. 177:11.12). Wyciąża S (ary 71 i 153 - tabl. 281:6. 304:4. a także okaz zdobiony dość głęboko rytym pasmem z ob. 81 - tabl. 213:9) oraz z Krzestawk (Poleska. Tobola 1987. tabl. XIV 11. XXVI 17. XXXVII 25; ten ostatni ozdobiony delikatnie rytym ornamentem pasmowym). Wymienione wyżej naczynia to okazy niewielkich rozmiarów (średn. wylewów 10-14 cm) o „czernionych” powierzchniach (grupa IIAI).

Kubki cylindryczne, podobnie jak pokrewne im formy stożkowate, to jedna z najwcześniejszych form ceramiki kultury przeworskiej, występująca głównie w zespołach odnoszonych do faz A1-A2 młodszego okresu przedrzymskiego. spotykana też, choć znacznie rzadziej (gł. okazy z brzegami b i c). w fazie A3 (Dąbrowska 1973.500. tabl. Ul; 1988. 28ł. tabl. 117; 1997. 102; (Jodłowski 1981. tabl. 15; por. też odmianę PXXA na cmentarzysku w Błoniu - Mycielska. Woźniak 1988. 24. tabl. CLXXXV 2,3).

IV5. Kubki cylindryczne górą o stożkowatych, silnie zwężonych dolnych partiach (ryc. 14: 30). Naczynia o zróżnicowanej wielkości (średn. wylewów 10-19 cm. dna mniej więcej o połowę mniejsze), stosunkowo wysokie (wys. ok. 3/4 średn. wylewu, niekiedy wyższe). Jedna z liczniejszych odmian kubków (łącznie ponad 70 egz.).

IV.5a. Okazy o szerokich, wielokrotnie faceto-wanych brzegach. Pochodzą z Pleszowa 17 (ary 138 i 201 - tabl. 119:6. 122:9). Pleszowa 20 (ob. 113 i ary 40.41.48 -tabl. 169:4.193:5,195:5,197:10). Pleszowa 49 (ob. 16A - tabl. 200:6) oraz Wyciąża 5 (ob. 160 i 161 oraz ary 14. 147. 154, 155 i 190 - tabl. 224:9. 225:1.268:10.302:7.309:12.310:1.318:2.3.352:3). Jedno z naczyń z osady wyciążskiej zostało w całości zrekonstruowane (tabl. 225:1). Jego wymiary wynoszą: wys. - 12 cm, średn. wylewu - 14 cm, dna - 7 cm. Kubek ten zdobiony jest na wysokości dolnej nasady uszka pasmem delikatnie rytego ornamentu. Podobną techniką ozdobiono też dwa inne kubki z tej osady (tabl. 309:12. 318:3).

87