58719 str32 (17)

nosili na ubiorach również i ludzie starsi, o tyle we Francji wycinanka z sukna była używana prawie wyłącznie przez młodzież; sprawiano takie ubiory młodym dworzanom, koniuszym, pokojowcoru, paziom. W początkach tej mody młodzi panowie nosili tak zdobione ubiory przy specjalnych okazjach zabaw wiosennych. Dla otrzymania dobrego efektu przy układzie listków na brzegu ubioru przestrzegano starannego wykreślania osi ornamentu według promieni koła (226 b, c), fałdy ubioru były sczepiane ściegami, a nawet przyszyte do płótna podszewki. Wycinanie z delikatnych gatunków sukna gęstych listeczków stanowiło często ozdobę rękawów, jak również i kapturów; przykłady takie znane są z portretów męskich van Eycka. We francuskich statutach krawieckich spotyka się często już od XIV w. (1350) określenie robę de ta mmmune et andenne guise i robę deguisee. Pierwsze określenie oznacza ubiory według mody bieżącej, powszechnie używanej; formy i sposób szycia ubiorów były w zasadzie jednakowe dla średnio zamożnych mieszczan, jak i dla dworzan książęcych. Różnica polegała na jakości tkaniny' i jej barwie, użyciu drogiego futra, podszewki i na wyborze zdobienia.

Ubiory należące do kategorii robę deguisee odznaczały się oryginalnością kroju, dobieranego według indywidualnego projektu zamawiającego. Do takich pomysłów należała przesadna długość lub szerokość ubioru i rękawów, wysokość kołnierzy itp. Za robę deguisee uważane były ubiory, w których właściciel dla oryginalności kazał włączać do modnego kroju dodatki z dawnej mody, jak np. dzwonki, które już wyszły w tym czasie z mody, łub wprowadzał jakiś szczegół według dawnego kroju. Za robę deguisee uchodziły sprawiane na zabawę przez gości ubiory, utrzymane dla wszystkich w jednym kolorze, np. białe lub zielone, ale w szczegółach bardzo urozmaicone, przeznaczone na zebrania towarzyskie z okazji polowania lub zabawy wiosennej. Znany jest przykład takiego festynu,

228 a. Kapelusz filcowy z rozciętym brzegiem, około 1430 r.; b. kapelusz zc słomy l główką a góry rozszerzoną, około 1439 r.; c. kapelusz podszyty futrem; d. kapelusz z przodem futrzanym wysoko odłożonym

227. Fryzura męska strzyżona okrągło en icuette, według portretu ks. Burgundii Filipa Dobrego

1SS

urządzonego na dworze księcia burgundzkiego Filipa ok. 1440 r., na którym wszyscy zaproszeni byii ubrani na biało (226 a). Wiele ubiorów na arrasach, zamawianych dla książąt burgundzkich w XV w., jest odbiciem fantazyjnej mody dworskiej tego typu, którą znajdujemy również często w miniaturach rękopisów, należących do dawnej biblioteki książąt burgundzkich.

228 e. Kapelusz z futra, szczegół z portretu mai. przez van Eycka

Rozróżnienie typu ubiorów fantazyjnych robes deguisees wśród malowniczych przykładów mody bieżącej nie jest łatwym zadaniem i dopiero dzięki wnikliwym studiom Harmanda pojęcie to mogło być ustalone w przykładach ubiorów i określony jego zakres. Zestawienie ubiorów fantazyjnych z różnych elementów mody aktualnej i dawnej znajdujemy często w wielu religijnych kompozycjach różnych malarzy jeszcze w drugiej połowie XV w. W ikonografii Pokłonu Trzech Króli w stajence betlejemskiej powtarza się często podobny typ ubiorów, należących jeszcze do mody XIV w., z dodatkiem również spóźnionych akcesoriów, np. nisko opuszczonych na biodra ciężkich pasów rycerskich, które wyszły z użycia w pierwszych latach XV w.

Do charakterystycznych cech mody z początku XV w. należy fryzura męska (213 a-c, 227). Zapewne pierwsze początki takiego obcinauia i podgalania włosów sięgają ostatnich lat XIV w. Kronika Umburska wspomina rok 1384 jako początek wprowadzenia fryzury ober den Ohren abgesneden, glich den Konversenbruder, tj. podobną do fryzury mnichów, którą mieli nosić najpierw rycerze, za ich przykładem mieszczanie, a w końcu i chłopi. We Francji fryzura ta występuje wyraźnie w pierwszych latach XV w. tylko u ludzi młodych, natomiast w latach 1430—1450 noszą wszyscy włosy obcięte okrągło en iateiłe, z podgoleniem karku i skroni (227). Z Francji fryzury tego typu przeszły do Anglii i do Hiszpanii. We Włoszech fryzury młodych rycerzy i elegantów są wprawdzie wysoko podgolone w tyle i rad uszami, ale są wysokie, zwinięte w puszyste loki i tym różnią się od przygładzonych niskich fryzur francuskich. Okrycia głowy w początkach XV w. są bardzo urozmaicone w porównaniu z monotonną modą kapturów w X[V w. Kapelusze z filcu gładkiego i włochatego mają różne formy: okrągłe, baniaste i wydłużone ku górze (228 a-e). Noszone są też wysokie kołpaki futrzane z piórami strusimi, zatkniętymi w ozdobnej tulejce z klejnotem (223 a, b). Używano też czapek spilśnionych z wełny, z długim workiem przerzucanym dowolnie, zwanych barrette (228 f-j), oraz kapeluszy ozdobionych futrem (228 k, ł).

f    S    kijki

228 f Czapka spilśniona la barrelie; g. kapelusz z białym wyłożeniem na przedzie; A—/.czapki czarne kosmate; k, I. kobiece czapki futrzane

187