69
prowadziwszy pomiary częstotliwości wytwarzających dźwięki różnej wysokości, Mersenne przeszedł następnie do pomiarów górnych i dolnych granic częstotliwości słyszalnych23. Stosując dalej tę samą technikę wykazał on eksperymentalnie, że częstotliwości tonu podstawowego i tonów harmonicznych, czyli wyższych tonów wytwarzanych przez drgającą strunę, pozostawały w proporcjach 1:2:3:4:5 itd.26 Wyjaśnienie, że struna drga jednocześnie i jako całość i w tych właśnie przedziałach, przesłał Mer senne’owi w dniu 16 marca 1642 roku Theodore Deschamps27, później zaś zostało to eksperymentalnie potwierdzone w Oksfordzie przez Williama Noble’a, Thomasa Pigota i Johna Wallisa28. Mersenne był również pionierem w dziedzinie eksperymentalnych pomiarów prędkości dźwięku i wykazał, że pręd-
prop. xm-xv, ks. III, prop. XX [—XXI], XXII [—XXIII], „ Pr ó fu co gónóralc au lecteur”, s. 3-4 nie numerowane; zob. wyżej przyp. 23. Koroiipondoncju Galileusza z Fulgenzio Micanzio z Wenecji, z okresu między 19 XI 1634 u 7 IV 1633 (Galilei, Opere, ed. naz. XVI, s. 163, 177, 193, 200-201, 203, 208-210, 214, 217-233, 236-237, 239-244,254) wskazuje na to, że przed upływom togo póżnlojozago terminu nlo napisał on jeszcze ostatniej części Pierwszego Dnia RoiwaiaA (gd/lo ontuwlu kwasiło wahadła i akustykę). Natomiast jogo list z 9 VI 1633 do Diodull, w którym komunikuje mu, iż wysłał egzemplarz do Glovnnniogo Picroui, om/, półnlojs/u korespondencja (Opere, XVI, s. 272-274, 300-304, 339 361) ńwliult!r/tj,, hi to wliiftnlo byln najpóźniejsza data powstania. Egzemplarz ton / im |« I n)«' się w IIII»HoI«h u Nu/lonidn ('cmtrulo di Fironze, ms. Banco Raro 31; por. B.B.C. Dit Nki.i i, VUa * rommeteln Intlenirlo dl Galileo Galilei,
II, Lausanne 1793, s. 616-618; CiAl.li.iU), O/iere, VIII, N 20 '22, Ił (!AVIUtMl, Storla del metodo sperimentale In Italia, IV l lrnn/o, 11191; P I! Aniom, A spec li t\] tht conception and development of Ilia pendulum In lim 17III tenlury, MAfiłlilvo lor lllstory of Exact Sciences”, VIII (1972), s. 329 410,
25 Mersenne, Hann. unlv., „Ir don limliuinoiin", I, prop XIX, III, prop. XVII, „Tr....dessonsIII, prop. V |-Vl|, " 11 da lit vnli", I. prop I II, llnrm. Uh.. II, prop. XVIII, XXXIII.
26 Harm. univ., „Tr. dos InNtrillliiMih", IV, prop XI | —Xl|, VI, prop. XL1I, VII, prop. XVHI; Nouvelle,i obseryallans, IV, 1/ntfUOUllUIIWI liislniniiuilniwi llbrl IV, Paris 1636,1, prop. XXXIII, III, prop XXVII, pm QuSHtlSfl§ś In Hen0.1l/n, 1360; oraz Problemata aristoleltct, XIX, N, 2 1 24, IN ty, 41 4 2
27 Deschamps do Moi,N(1I1Iio'ii 2 fi III 104.2, Pm In, llltillnlhiMpiii Nullomdo, ms. nouv. acąuis. franc. 6206, f. I9fu Munnunnii, i tniespnndtinie, IX, n, H4 83; por. IV, s. 150-151; Karto/JuNZ do Morsoiiii»*'n II II |||0| Ikld 11,1 197; ibid., 22 XI 1633, vol.
III, s. 458-459, 559; 1.3 V 1614, vi il IV Phi u I11 14 !•••**• kiiiun do Morscnne’a30 V
1633, ibid., III, s. 403 404, 407 4011; Isittall tionlllmiil ilu Plnrrn (lassondi, 21 VI 1633, ibid., III, 8. 449-451; ChrllłlOpllB (18 Villllt'8 li U i ’ł 1633, Ibid., III, s. 488.
28 John Walmm, 1,01 ter In tht pukllibef, i-iiniwn/tiu 11 new musical dlscovery, napisany z Oksfordu 14 iiimi• m 1676/7 (jPlliloi0pIli0fll I nouuulions", XII (1677), s. 839-842.
y kość jest niezależna od wysokości tonu i głośności29. W jego opinii głośność równała się przenoszonej ilości dźwięku, a jego intensywność - kwadratowi odległości od źródła30.
To przede wszystkim Mersenne, poprzez swoje systematyczne poszukiwania stałej i spójnej, fizycznej podstawy dla zjawisk związanych z wrażeniami słuchowymi, przypieczętował wtargnięcie matematyki do medycznej wiedzy o słuchu. Najpierw, między rokiem 1625 a 1634, niezależnie od Galileusza i Kartezjusza, doszedł on do przekonania, że zwierzęta i rośliny nie są niczym więcej jak tylko automatami1 2. Ograniczona fizjologia mechanistyczna stosowana uprzednio wyznaczała ogólny program. Na przykład Jacob Muller, który został profesorem matematyki i medycyny w Marburgu, w roku 1617 zaproponował jako publiczny wykład akademicki geometryczną analizę działania mięśni, zatytułowaną De natura motus animalis et yoluntarii exercitatio, ex principiis physicis, medicis, geometricis et architectonicis de duet a*3. W całości, teoria fizjologicznego automatonu sprowadzała fizjologię do roli jednego z działów tej opartej na demonstratywnym dowodzeniu nauki, jaką była mechanika stosowana. Dla Mersenne'a teoria ta okazywała się przydatna w pierwszym rzędzie jako pożyteczny oręż w teologicznej i metafizycznej kampanii na rzecz wyjątkowości, odpowiedzialności i potęgi rozumu ludzkiego przeciwko dwóm rodzajom wrogów: przeciw „naturalistom”, czyli neoplatonikom, takim jak Telesio, Campanella lub Giordano Bruno, którzy pojmowali ludzi, zwierzęta i rośliny, jako byty uczestniczące wespół w duszy świata, oraz przeciw sceptykom, którzy idąc śladami Montaigne’a wykorzystywali argument inteligencji zwierząt, aby siać wątpliwości co do wszelkich
29 Mersenne, Harm. univ., „Tr.... des sonsI, prop. VII, VIII, XIII, XVII, XXI; HI, prop. XXI [—XXII], „De 1’utilitó de 1’harmonie”, prop. IX; Noyarum observationum physico-mathematicarum ... tomus III, „Reflectiones physico-mathematicae”, C, XX, Paris 1647.
30 Harm. 1miv., „Tr.... des sonsI, prop. XII, XV; por. prop. HI, IV cor. XXX
ks. HI, prop. XXI [=XXH] cor. IV; Harm. lub., n, prop. XXXIX.
31 Mersenne, La viriti des Sciences, 1625, s. 16—20; Les preludes de 1'harmonie unmrselle, Paris 1634, s. 156-159, por. 118; Harm. univ., „Tr. de la voix”, I, prop. LI [=LII]; por. L’impieti des deistes, II, Paris 1624, s. 372-378; Les questions thśologiques, physiques, morales, et mathimatiąues, Paris 1634, s. 229-232. Por. Lenobłe, Mersenne,
• .1943, s. 74-75, 155-156, 192, 316-325, 501; Crombie, wskazówki bibliograficzne zob.
wyżej przyp. 3,4, niżej przyp. 39.
32 Giessen, 1617.