68833 SNB14118

dla ujęć teoretycznych. Oznacza to, że opracowania teoretyczne w zakresie karania i nagradzania nie są dostatecznie opracowane i często uprą-szczane. W zakresie stosowania nagród i kar dostrzega się wiele nieprawidłowości, a nawet patologii. Zarówno praktycy jak i teoretycy wychowania sądzą, że system kar i nagród stanowi znakomity i skuteczny zespól środków wychowawczych. Jednak praktyka objawia nierzadko inne konsekwencje. Nagminnie obserwowanymi uchybieniami w zakresie stosowania kar i nagród są typowe nieprawidłowości. Można je sprowadzić do następujących zagadnień.

Zbyt częste stosowanie kar lub nagród zatraca swoje podstawowe funkcje wychowawcze. Kary i nagrody „powszednieją”. Tracą na swej wartości aksjologicznej. W takiej sytuacji lepiej odstąpić od stosowania kary lub nagrody, by uniknąć ich „degradacji”.¹⁵ W. Miinch wyznaje pogląd, iż stosowanie kary lub nagrody powinno być w życiu wychowanka zdarzeniem niezwykle rzadkim, tak aby wzbudzało uczucie „wstrząsu” wychowawczego.¹ „Hurtowe” stosowanie kar i nagród w życiu wychowanka minimalizuje ich właściwe funkcje jako środków wychowania. Niestety, niektórzy pedagodzy chcą osiągnąć „błyskotliwe” efekty wychowawcze i forsują „festiwal” kar i nagród. Jest to ewidentny przejaw braku rozumienia ich właściwych funkcji wychowawczych. Zjawisko recydywy stanowi dowód wadliwego stosowania kar. Także wadliwe nagradzanie poczyna „manierować” wychowanka.

Nasze dotychczasowe rozważania prowadzą do wniosku, iż nie zawsze nagroda lub kara działają stymulująco czy mobilizująco na postawę wychowawczą wychowanka. Nie zawsze też stanowią zachętę do czynienia dobra lub samopoprawy. Kara i nagroda źle stosowane rodzą często stan frustracji, demoralizacji lub poczucia krzywdy. Stąd płynie szczególna troska o należyte nagradzanie lub karanie. Są to newralgiczne sfery procesu wychowania. Zagadnienie kar i nagród o tyle jest istotne wychowawczo, że zjawisko to potęguje się w miarę dojrzewania człowieka. Im człowiek staje się starszy, tym częściej styka się ze zjawiskiem kary lub nagradzania. Niemowlę nie jest ani karane ani nagradzane. Lecz za to człowiek żyjący w społeczeństwie co chwila styka się z tym zjawiskiem.¹⁷ Stąd właśnie wynika taka społeczna doniosłość zjawiska kar i nagród, które właśnie przez swój społeczny wymiar stają się zagadnieniem ogólnoludzkim o znaczeniu moralnym i etycznym.

Tezę o motywacyjnym charakterze kary lub nagrody w wychowaniu należy złagodzić i ograniczyć, że jedynie w wybranych przypadkach

rzeczywiście kara lub nagroda spełniają swoje funkcje motywacyjne, lecz nie każdorazowo, choćby z uwagi na mylące werdykty pedagogów.

Ponieważ podczas nagradzania lub karania istnieje duże ryzyko popełnienia błędu wychowawczego, przeto, jak słusznie zauważył W. Miinch, należy w procesie wychowania ograniczać do minimum te środki wychowawcze, lub minimalizować je sukcesywnie.¹¹ Niewykluczone, że kwestie należytego stosowania kar i nagród należą do najbardziej newralgicznych i złożonych poczynań w procesie wychowania. Poprzez niewłaściwe stosowanie kar lub nagród możemy zaprzepaścić największe wartości wychowawcze w sferze imperatywów wychowania. Wadliwe operowanie karą lub nagrodą, jak słusznie zauważa Hans Neumann, prowadzi do deprawacji i demoralizacji. Podważa też ludzką godność, rodzi zawiść, wywołuje agresję lub postawy oportunistyczne. System kar i nagród, ich właściwe stosowanie należą do fundamentalnych poczynań wychowawczych pedagogów. Samo to zagadnienie o wymiarze ogólnoludzkim jest dalece złożone, dlatego przysparza pedagogom wiele obiektywnych trudności. Winkler HeiBmann w swojej najnowszej pracy pod tytułem „Stra-fe und Belohun” (Kara i nagroda) wypowiada myśl, iż „obserwuje się coraz częściej w świecie dzisiejszym, że kara i nagroda są traktowane instrumentalnie, strategicznie a coraz mniej jako czynnik wychowawczy”. Powoduje to, poczucie krzywdy lub deprawacji moralnej. Czyny takie działają awychowawczo.!

3. MORALNY WYMIAR KARY I NAGRODY

We współczesnym świecie maleje relatywnie system kar, a wzrasta za to wskaźnik nagradzania. Ten układ stwarza pozory pewnego postępu wychowawczo-humanistycznego w świecie. Skoro nagrody przerastają kary, to znaczy że ogólna kultura wychowawcza wśród ludzi wzrasta. Ale niestety, za tymi wskaźnikami kryją się zjawiska wychowawcze.

Spróbujmy odnotować, jakie są motywacje nagradzania we współczesnym świecie.

1.    Są nagrody lub kary moralnie zasłużone.

2.    Nagrody lub kary „przypadkowe”.

3.    Nagrody lub kary moralnie nieuprawnione, awychowawcze.

4.    Nagrody „strategiczne”.

91