85941 IMG 46 (3)

także i w ruchach religijnych, które rozpoczynały swój żywot z ³ alternatywnych form życia". Dotyczy to nowych ruchów religijnych )^ jak pokazuje WaUis (1984), formują się coraz częściej jako world-Qjfi_nn-_t ’ rynkowo zorganizowane ruchy¹. Podobne procesy dają się zaobserwoj^ chociażby w mniej sztywno zorganizowanych Humań Potential Mpvem_e/ll i ruchu New Age, czy też w nowoczesnym okultyzmie². Lecz otowła&jT wkraczamy dokładnie na obszar opisany przez Niewidzialną religię.

IV. NOWE FORMY RELIGIJNOŚCI

Aż do tego punktu można było odnieść wrażenie, jakoby chodziło tu tylko o stopniowe przesuwanie się społecznego miejsca religii, choćby w postaci przybierającego na sile procesu przemieszczania się religii z.pierwotnych instytucji lub też postępującego uwalniania się jednostki od determinantów społecznych. Wrażenie takie byłoby jednak złudne. Wyjątkowy powab książki tkwi w tym, iż szkicuje ona kontury form religijnych, które dopiero później przybrały rozpoznawalne kształty. Niewidzialna religia stanowi tytuł dla nowych społecznych form religii w uwypuklonym sensie. Funkcję religijne wypełniane są coraz częściej przez struktury nie-religijne. Odnosi się to nie-tylko do takich fenomenów jak „religijność medialna" ^ósciofe^lektronicznego", sprzyjająca „przyspieszaniu stale wzrastającej prywatyzacji wiary chrześcijańskiej”³, czy też jak uchwycona ankietą przez Mynarka (1983) „nowa forma religii”, która składa się z elementów ekoto:

gicznych i mistycznych, i która u tylko bardzo nieznacznej liczby respondentów (2% z 2000) wyraża się bezwarunkowym „tak” dla Kościoła i Boga^{4 5}. Zaliczyć tu należy szczególnie te formy, które przez ColinaCampbella(1971) w jego Socjologii irreligijności. (Soziologie des Irreligisen) i Demeratha (1974) traktowane są jako cultic religion¹⁵.

Nie tylko polityczne nastawienia i akty protestu mogą przejmować funkcje religijne-— jak ukazali to już Voegelin (1938)⁶ i Bellah, czy jeż dyskusja nad religią cywilną⁷; również noweiormy wspólnot i terapiedo-starczaja. jak podkreśla Demerath, takich religijnychmożliwości. SprondeL mówi o nowoczesnym wypieraniu religii w pozakościelne regiony .instytucji wtórnych. Przykład ruchów reformistycznych pokazuje, jak sfera prywatna zyskuje wymiar „świeckiej, pobożności”, względnie osiąga „relewancję zbawczą” i „relewancjęidentyczności” poprzez sakralizację zasadniczo do tej sfery należących działań⁸. Berger —.powołując się na Luckmanna — odsłonił rolę religijnych funkcji psychoanalizy we wspieraniu nowoczesnego indywidualizmu⁹; podobnie Demerath wyłonił paralele pomiędzy ruchami terapeutycznymi a niewidzialną religią, przede wszystkim ze względu na ich poszukiwania sprywatyzowanego i osobistego sensu¹⁰; na podstawie analizy datków Lau i Voss wskazali na „ubóstwienie podmiotu wewnątrzświatowe-go” w związku z blaknięciem zapośredniczonych w Kościele wyobrażeń

35

1

   R. Wallis, The Elemeniary Fomis of New Religious Life, London 1984.

2

   Por. R. Wallis, Betwixt Therapy and Sahation. The Changing Form of the Humań Potential Movement, w: R. K. Jores (red.), Sickness and Sectarianism, Al-dershot 1985, 23-51.

3

   Por. H. Schwarz, Die elektronische Kirche ais Ausdruck amerikanischer Religiosit&t, w: K. M. Kodalle, Gott und Politik in den USA. ber den Einflufi der Religion, Frankfurt/Main 1988,87-99. S. M. Hoover próbuje pokazać w Mass Media Religion. The Social Sources of the Electronic Church (Newbury Park 1988), że ta religia telewizyjna ma związek z obniżaniem się transcendencji do poziomu secular salvation.

4

   H. Mynarek, Religiós ohne Gon? Neiie Religiósitat in Selbstzeugnissen. Eine Dokument ation, Dusseldorf 1983, 19.

5

   N. J. Demerath HI, A Tottering Transcendence: Cml w. Cultic Aspects of the Sacred, Indianapolis-New York, 1974; C. Campbell, Toward a Sociology of Irreligion, London 1971.

6

   E. Voegelin, Die politischen Religionen, Wien 1938.

7

   Por. W. Schieder, Civil Religion. Die religióse Dimension der politischen Kultur, GUtersloh 1987.

8

   W. M. Sprondel, Kulturelle Modemisierung durch antimodemistischen Protest. Der lebensrefonnerische Vegetarismus, w: F. Neidhart, R. Lepsius i J. Wei (red.), Kultur und Gesellschaft (27 t. KZfSS), Opladen 1986.

9

   P. L. Berger, Sociology and Psychoanalysis, w: Social Research 32,1 (1965), 26-41.

10

   N. J. Demerath HI, op. cit. 1974, 35 i nast.