22 23

wymaganiami społecznymi a potrzebami czy skłonnościami indywidualnymi, egocentrycznymi. Ludwika Jeleńska była jednym z pionierów współczesnej pedagogiki wczesnoszkolnej.

Marian Falski był przede wszystkim wybitnym teoretykiem organizacji ustroju szkolnego. Ewidentny wkład twórczej działalności Mariana Falskiego do pedagogiki wczesnoszkolnej dotyczy nade wszystko początkowej nauki czytania i pisania. W roku 1910 wydano w Krakowie elementarz pt. Nauka czytania i pisania dla dzieci. Został on oparty na teoretycznie opracowanej i oryginalnej metodzie analityczno-syntetycznej o charakterze wyrazowym. Punktem wyjścia do analizy były tu tzw. wyrazy podstawowe, z których wyodrębnia się poszczególne głoski i ich odpowiedniki symboliczne — litery, a następnie w procesie syntezy dzieci odczytują zarówno analizowane wyrazy, jak również nowe — składające się z poznanych już liter. Tak więc analiza odbywa się następująco: wyraz — litera, a synteza: litera — wyraz. Elementarz ten, ciągle doskonalony nowymi pomysłami, służył dzieciom polskim ponad sześćdziesiąt pięć lat. Jest to unikalne zjawisko na „rynku podręcznikarskim” w skali światowej. Wydanie elementarza z roku 1975 było osobiście przygotowane przez Mariana Falskiego. Autor niemal do ostatnich chwil swego życia pracował nad doskonaleniem tekstu do druku (zmarł 8 października 1974 roku). Elementarz ten znakomicie zilustrował wybitny grafik książek dla dzieci — Janusz Grabiański.

Elementarz i cała działalność edukacyjna Mariana Falskiego miały znaczący wpływ na obecny stan i perspektywy rozwojowe pedagogiki wczesnoszkolnej.

Jan Zborowski (1904-1988) należał do grona pedagogów o rozległych zainteresowaniach naukowo-badawczych. Szczególnie jednak znaczenie dla pedagogiki wczesnoszkolnej ma jego monografia na temat metod początkowej nauki czytania pt. Początkowa nauka czytania, wydana w roku 1959 oraz współautorstwo (wspólnie z Zofią Cydzik i Tadeuszem Wróblem) koncepcji trzytomowej Metodyki nauczania początkowego, wydanej drukiem w roku 1961.

Zofia Cydzik (1905-1988) była uczennicą i twórczą kontynuatorką myśli i prac Ludwiki Jeleńskiej. Całe swoje pracowite życie poświęciła zagadnieniom początkowego nauczania matematyki. Szczególne jednak znaczenie dla pedagogiki wczesnoszkolnej mają jej badania i studia nad podręcznikiem do nauczania początkowego matematyki. W latach 1962-1970 prowadziła rozległe badania nad tzw. „podręcznikiem kartkowym” dla dzieci uczących się elementarnej matematyki. Była to swoista forma materiałów czy propozycji adresowanych do dzieci, wspierająca ich myślenie matematyczne. Zofia Cydzik „przełamała” także tradycyjną formułę podręcznika adresowanego do nauczyciela. Była ponadto jedną z inicjatorek zmian programowo-organizacyjnych w początkowej edukacji matematycznej wprowadzonych w klasach początkowych w roku 1979. Jest przy tym autorką podręczników do nauczania początkowego matematyki w klasach I-II, wykorzystywanych przez dzieci i nauczycieli od 1979 roku.

Józefa Rytlowa zajęła się przede wszystkim edukacją polonistyczną dzieci w młodszym wieku szkolnym. Spośród wielu opracowań na uwagę zasługują jej studia nad formami i rodzajami wypowiedzi językowych dzieci (Ćwiczenia w mówieniu i pisaniu) oraz nad czytaniem i czytelnictwem (Ćwiczenia w czytaniu). Opracownia te, i wiele innych, są współcześnie źródłem twórczej inspiracji w rozwoju pedagogiki wczesnoszkolnej w zakresie edukacji polonistycznej. Dotyczy to szczególnie form i rodzaju ćwiczeń językowych, a nade wszystko ćwiczeń słowni-kowo-frazeologicznych.

Janina Malendowicz w swojej rozległej działalności pedagogicznej, naukowej i popularyzatorskiej zajęła się przede wszystkim kształceniem językowym dzieci. Szczególne znaczenie dla polonistycznej edukacji wczesnoszkolnej mają jej studia i badania w zakresie trudności ortograficznych oraz sposobów ich przezwyciężania.

Duże znaczenie dla współczesnej pedagogiki wczesnoszkolnej mają badania i studia Janiny i Antoniego Maćkowiaków. Swoje metody początkowej edukacji, oparte na tzw. studium indywidualnego przypadku, sprawdzali w procesie rozwoju własnego dziecka — Jacka.

Interesującym i oryginalnym przyczynkiem do wzbogacenia metod początkowej nauki czytania jest ich koncepcja elementarza kartkowego, tworzonego przez same dzieci.

Naukę czytania Maćkowiakowie oparli na twórczej aktywności dzieci. Wprowadzili pewne innowacje do metod analityczno-syntetycz-nych początkowej nauki czytania. Zastosowali pewne elementy metod globalnych i sylabowych. Proces nauki czytania rozpoczął się od wyrazu jako całości poprzez wyodrębnianie sylaby do analizy i syntezy głos-kowo-literowej. Niektóre ich idee w zakresie początkowej nauki czyta-

23