228 229 (7)

228 8. Myślenie i rozwiązywanie problemów

sam wprowadzać nowe reguły decyzyjne, które uwzględniają wyniki nowych badań.

Poniżej przedstawiamy przykład dialogu użytkownika z programem:

U: Jaki to jest drobnoustrój?

MYCIN: Jest to E.coli (prawdopodobieństwo 0,43), Prołeus (prawdopodobieństwo 0,22), Pseudomonas (prawdopodobieństwo 0,22), Klebsiella (prawdopodobieństwo 0,13).

U: W jaki sposób zadecydowałeś, że mógłby to być Pseudomonas?

MYCIN: Użyłem reguły 085, która daje pewność rzędu 0,6.

U: Jak brzmi reguła 085?

MYCIN: Jeśli bakterie są Gram-ujemne i mają postać pałeczek, i pacjent jest pośrednim żywicielem, to z pewnością rzędu 0,6 można stwierdzić, że jest to Pseudomonas.

Program ten w 72% przypadków' stawiał dobre diagnozy. Mógł pracować także wtedy, kiedy dysponował niekompletnymi danymi, ale w takiej sytuacji jego sprawność była mniejsza. Oczywiście jest to program, który ma służyć pomocą lekarzowi, nie zaś być zastępcą lekarza.

Program ten nie naśladuje procesów poznawczych człowieka, niemniej jednak jego konstruktorzy musieli rozstrzygnąć pewne kwestie dotyczące wnioskowania na temat prawdopodobieństw; to z kolei zwróciło uwagę psychologów na rolę wnioskowania probabilistycznego w toku rozwiązywania problemów diagnostycznych.

Zarówno programy symulujące myślenie, jak i programy typu sztucznej inteligenci „sprawdzają się" tylko w pewnej specyficznej klasie sytuacji problemowych, a mianowicie w sytuacjach zamkniętych, w których jest jasno określony ceL Natomiast nie istnieją programy, które by działały w sposób przypominający marzenia na jawie czy inne nie ukierunkowane formy aktywności poznawczej. Żadne programy nie potrafią również generować celów własnego działania. Dlatego też w chudli obecnej trudno uznać, że udowodniono istnienie ścisłej analogii między umysłem człowieka a komputerem. Różnice są zbyt duże, by można je było ignorować. Z drugiej strony jednak, symulacja komputerowa stanowd narzędzie do poznawania procesów myślowych człowieka, a wyniki badań psychologicznych mogą z kolei inspirować programistów. Przykładowo, okazało się, że lepiej działają te programy szachowe, którym podaje się pewne cele strategiczne typu „Opanuj środek szachownicy", aniżeli te, które pracują wyłącznie na podstawie analizy kolejnych możliwych ruchów i ich konsekwenqi (Wilkes, 1986).

Literatura zalecana

Polska literatura psychologiczna na temat myślenia i rozwiązywania problemów jest bardzo bogata. Warto tu przede wszystkim wymienić prace Kozielec-kiego, poczynając od wydanych w 1966 roku Zagadnień psychologii myślenia (PWN), poprzez rozdział „Czynności myślenia" w akademickim podręczniku Psychologia pod redakcją Tomaszewskiego (PWN, 1975, s. 351-410). a kończąc na jego najnowszych pracach, takich jak: „Myślenie i rozwiązywanie problemów'" w Psychologii ogólnej, 1.1, pod redakcją Tomaszewskiego (Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 91-154) oraz „Twórczość i rozwiązywanie problemów" w zbiorze Psychologia i poznanie pod redakcją Materskiej i Tyszki (Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 197-210). W' tym samym zbiorze E. Nęcka pisze o „Strukturze operacji intelektualnych i twórczości" (s. 179-196). Warto również sięgnąć do pracy Tichomirowa Struktura czynności myślenia człowieka (PWN, 1976) czy też do reprezentującej podejście behawiorystyczne książki Berlynea Struktura t kierunek myślenia (PWN, 1969). Te dwie os ta tri e pozycje mają charakter monograficzny i wymagają od czytelnika przygotowania psychologicznego. O formach myślenia, będących pod kontrolą lub poza kontrolą jednostki, pisze E J. Langer w pracy „Problemy uświadamiania. Konsekwencje refleksyjności/bezrefleksyjności" zamieszczonej w zbiorze pod moją redakcją Poznanie — afekt — zachowanie (Wydawnictwo Naukowe PWN, 1993, s. 137-179). Zagadnieniami teoretycznymi, związanymi z relacjami między umysłem a komputerem, zajmuje się Bobryk w monografii Locus umysłu (Ossolineum, 1987). Lektura tej pracy wymaga dobrego przygotowania i psychologicznego, i filozoficznego. Zupełnie inny charakter ma książka Boltera Człowiek Turinga (PIW, 1990). Autor pisze nie tylko o symulacji myślenia czy o sztucznej inteligencji, lecz także zajmuje się ogólną relacją między człowiekiem a komputerem. Praca ma charakter bardzo obszernego eseju, który może stać się zaczynem refleksji nad statusem człowieka w świecie technologii elektronicznej.