226 227 (7)

226 S. Myślenie i rozwiązywanie problemów

matematycznych, a nie przystosowane do innego typu zadań. Dlatego też krytycy stosowania symulacji stwierdzili sarkastycznie, że praca komputerów, które dobrze radzą sobie z jednym tylko typem zadań,nie może zostać uznana za dobrą symulację. Jako przykład wąskiego zakresu ekwiwalentności można przytoczyć programy symulujące posługiwanie się językiem: jeden z takich programów potrafi opisywać kształty geometryczne, inny pisze bajki, a jeszcze inny odpowiada na pytania dotyczące rozkładu jazdy. Nie istnieje natomiast program uniwersalny, który by wykonywał wszystkie trzy funkcje jednocześnie. Cohen (1983) zwraca jednak uwagę na pewną niekonsekwencję ukrytą w tym zarzucie. Otóż większość badań prowadzonych w psychologii poznawczej próbowała wykazać, że istnieją fazy przetwarzania informacji specyficzne dla zadania, tu natomiast oczekuje się, by symulacja procesów' poznawczych miała charakter uniwersalny.

Po trzecie, trzeba rozwiązać problem ekwiwalentności strategii wykonywania zadań poznawczych. Ludzie wykonując pewne zadania — dajmy na to: dodawanie w pamięci — mogą robić to na kilka sposobów*. Programy komputerowe w analogicznej sytuacji posługują się jednym sposobem. Teoretycznie możliwe jest napisanie programu, który będzie dążył do uzyskania wyniku kilkoma niezależnymi drogami albo też będzie wybierał na podstawie zbioru kryteriów jedną z możliwych metod rozwiązywania. Jednakże największy problem polega na tym, że czynniki, które determinują wybór strategii przez człowieka, poznane są nie do końca: wiadomo, że są to m.in. inteligenta, dotychczasowe doświadczenia oraz względna w’aga przypisywana różnym wskaźnikom poprawności rozwiązania (dokładności, szybkości itć.). Trudno taki i tak niepełny zbiór czynników determinujących wybór strategii przez człowieka w'pro-w*adzić do programu komputerowego.

Niezależnie jednak od przedstawionych wyżej problemów rozwój badań, opartych na symulacji komputerowej i związanych zc sztuczną inteligencją, jest bardzo szybki. Dotyczą one nie tylko procesów myślowych, lecz także wielu innych procesów poznawczych, takich jak rozumienie języka naturalnego (Winograd, 1972), rozpoznawanie mowy (Reddy, 1980), tworzenie pojęć (Gregg. Simon, 1967), przeprowadzanie wywńadu psychiatrycznego (Weizenbaum, 1968) czy też tworzenie wyobrażeń i posługiwanie się nimi (Schwartz, Kosslyn, 1982). Ten szybki rozwój związany jest nie tylko z coraz większą dostępnością komputerów, lecz także z dążeniem do wykorzystania ich jako narzędzia do poznawania tajemnic umysłu ludzkiego oraz z dążeniem do wykorzystania ich tam, gdzie możliw^rości człowieka zawodzą. Przykładowo, zadanie polegające na wybraniu najszybszego połączenia lotniczego między Warszawą a Nową Zelandią znacznie lepiej wykona komputer aniżeli znawca rozkładów lotów'. Poniżej omówimy dwa przykłady programów komputerowych, z których pierwszy jest programem symulującym, a drugi programem typu sztucznej inteligencji

8.4.1.    GPS — symulator rozwiązywania General Problem $olver (GPS)

problemów    jest to program opracowany

przez Newella, Shawa i Simona (1959; por. też: Ernst, Newell, 1969). Służy on do rozwiązywania różnego typu problemów, dowodzenia sylogizmów, twierdzeń logicznych itd. Działanie programu przypomina zachowanie człowieka podczas rozwiązywania problemów dobrze określonych, przedstawione w paragrafie 8.3.2.

Program ten przekształca reprezentację problemu na następujące elementy: stan początkowy, stan końcowy, operatory oraz ograniczenia nakładane na operatory. Sercem programu jest „Tabela powiązań": jest to przechowywana w pamięci komputera tabela, zawierająca listę wszystkich możliwych stanów dla każdego typu problemu, a także określająca odległości między tymi stanami (posługując się wcześniej wprowadzoną terminologią, moglibyśmy określić to jako drzewo rozwiązań).

GPS dzieli przestrzeń problemu na podcele. Aby osiągnąć kolejny pod-cel, wybiera z listy kroki, które do tego podcelu zbliżają, pomija zaś kroki, które od niego oddalają.

Wykonywanie programu nadzorowane jest przez specjalny podprogram zwany „zarządcą rozwiązywania problemów". Podprogram ten ustala strategię pracy i pełni funkcje kontrolne. Ustala on, w jakiej kolejności będą osiągane poszczególne podcele, a także za pomocą jakich zabiegów można te podcele osiągać. Na tym poziomie możliwe jest planowanie takich kroków, które pozornie oddalają od poszczególnych podcclów', ale które mają jednocześnie znaczenie strategiczne.

Program ten dość dobrze symuluje myślenie człowieka, czyli rozwiązuje problemy podobnie jak człowiek. Różnice pojawiają się jednak wówczas, kiedy należy wykonywać operacje, które oddalają od osiągnięcia pewnego celu lub podcelu (warto przypomnieć sobie omówiony wcześniej przykład problemu z wieżą w Hanoi). Ludzie w tej fazie rozwiązywania problemu popełniali wiele błędów, dłużej się zastanawiali, natomiast GPS takie rafy omijał gładko.

8.4.2.    MYCIN Jest to program typu sztucznej inteligencji. Przeznaczo

ny jest do określania bakterii, które wywołały schorzenia, sugeruje lekarzowi zastosowanie pewnej terapii; prognozuje wynik leczenia, a także może być wykorzystywany jako doradca dla lekarza (sugerujący np. jakich objawów poszukiwać aibo jakie badania specjalistyczne należałoby jeszcze przeprowadzić). Diagnozę stawia się na podstawie zbioru symptomów oraz wyników badań laboratoryjnych. Program jest tak skonstruowany, że określa, z jakim prawdopodobieństwem poszczególne symptomy mogą wskazywać na to, że schorzenie zostało wywołane przez dany drobnoustrój — a następnie łączy wszystkie prawdopodobieństwa. Można powiedzieć, że program posługuje się zarówno wnioskowaniem indukcyjnym, jak i w pewnych przypadkach dedukcyjnym. Program ten jest programem uczącym się, a ponadto użytkownik może