22 (873)

nikiem działania podstawowego prawa ekonomicznego formacji, które — przez sprzeczności w działaniu poszczególnych praw ekonomicznych — nie pozwala jej zastygnąć w zastoju, powoduje ciągłe zmiany, posiadające określony kierunek. „Ekonomiczne prawo ruchu” wyznacza rozwój formacji społecznej i kierunek tego rozwoju.

j

Żywiołowość działania praw ekonomicznych

Prawa ekonomiczne mają charakter obiektywny, istnienie ich i działanie jest niezależne od świadomości i woli ludzkiej. Natomiast sposób działania praw ekonomicznych może być zgodny lub niezgodny ze świadomymi zamierzeniami człowieka, z jego działalnością mającą na celu realizację tych zamierzeń. W pierwszym przypadku mówimy, że prawa ekonomiczne działają w sposób przez człowieka zamierzony, w drugim — że działają w sposób żywiołowy. We wszystkich dotychczasowych formacjach społecznych, poprzedzających powstanie formacji socjalistycznej, większość praw ekonomicznych działała i działa w sposób żywiołowy. Wprawdzie i w tych formacjach społecznych pewne prawa ekonomiczne mogą działać w sposób przez człowieka zamierzony, ale nie są to prawa ekonomiczne, które wyznaczają proces rozwoju formacji społecznej. Są to przeważnie prawa ekonomiczne wynikające z oddziaływania nadbudowy, zwłaszcza państwa, a także pewne techniczno-bilansowe prawa produkcji. Nie działają jednak zgodnie z zamierzeniami człowieka specyficzne prawa ekonomiczne wynikające ze stosunków produkcji, a zwłaszcza podstawowe prawo ekonomiczne formacji społecznej, jak również ekonomiczne prawa wyrażające właściwości wspólne stosunkom produkcji kilku formacji społecznych. Prawa te działają w sposób żywiołowy na ogół dlatego, że bodźce ekonomiczne i sposoby reagowania na nie — w sposób niezamierzony i najczęściej nieświadomy — wyrastają z historycznego układu stosunków produkcji i odpowiadających im stosunków dystrybucji, że działania rozmaitych bodźców krzyżują się, że splot działań ludzkich przynosi rezultat niezamierzony przez żadną z działających osób lub grup ludzkich. Przypomnijmy cytowane już wyżej słowa En-nych praw ruchu”. Marks używa liczby pojedynczej, mówi o jednym „prawie ruchu”. Niewątpliwie ma on tutaj na myśli to, co wyżej nazwaliśmy sposobem działania formacji społecznej, przy czym pojmuje ten sposób działania jako dialektyczny proces rozwoju. Świadczy o tym jego powołanie się na recenzję rosyjskiego wydania Kapitału. (Patrz przedmowa do drugiego wydania I tomu Kapitału, s. 14 - 15). Czytamy tam: „Dla Marksa ważne jest tylko jedno: odkryć prawo rządzące badanymi przez niego zjawiskami. Przy tym ważne jest dla niego nie tylko prawo rządzące nimi póty, póki mają pewną zakończoną postać i póki pozostają w takim stosunku wzajemnym, jaki można stwierdzić w danym okresie czasu. Ważne jest dla niego ponadto prawo ich zmienności, ich rozwoju, tzn. przejścia z jednej postaci w drugą, z jednego układu stosunków wzajemnych w drugi”.

75