230 231

I

5

r

i

nieformalny nacisk na gremia decyzyjne, aby podjęły decyzję korzystną z punktu widzenia określonej grupy interesu.

s

N

ci

Pierwszy sposób działania jest demokratyczny w tym sensie, iż dochodzenie swoich roszczeń wykorzystuje procedury demokratyczne i te przestrzenie żyda publicznego, które są otwarte dla artykulacji roszczeń. Drugi sposób działania można nazwać korporacyjnym (Tarkowski 1994: 213, passim). W korporacyjnym modelu działania biorą udział jedynie te zorganizowane grupy interesu które są formalnie uznane przez decydentów. Przykładem korporacyjnego sposobu dochodzenia roszczeń jest uczestnictwo w pracach Komisji Trójstronnej (rząd - reprezentacje pracodawców — reprezentacje pracowników), która powstała w latach dziewięćdziesiątych w Polsce. Z kolei trzeci sposób dochodzenia roszczeń, znany też pod nazwą lobbingu jest wywieraniem formalnego lub nieformalnego wpływu na organa decyzyjne w kierunku uprzywilejowania (a przynajmniej — uznania) w tych decyzjach interesów określonej grupy. Lobbing jest przekonywaniem decydentów (członków dał ustawodawczych i urzędników państwowych) do swojej racji, ale także dostarczaniem Im odpowiednich informacji i ekspertyz, a nawet gotowych pomysłów rozwiązań określonych problemów społecznych (Jasiecki, Molęda--Zdziech i Kurczewska 2000: 16-17). Na podstawie badań rzecznictwa interesów w Sejmie Krzysztof Jasiecki (2000: 42) wyróżnia trzy najczęściej stosowane wobec posłów formy lobbingu: (1) wpływy nieformalne, głównie powiązania osobiste i towarzyskie, (2) wpływy ze strony instytucjonalnego otoczenia parlamentu: rządu, środków masowego przekazu oraz (3) wpływy ekspertów doradzających posłom w merytorycznych kwestiach dotyczących podąmowanej decyzji.

Najbardziej typowe, zorganizowane i formalne grupy interesów to związki zawodowe (wśród pracobiorców) oraz związki pracodawców (Jasiecki 1996, 1997). Ale oczywiście te dwie kategorie nie wyczerpują listy grupy interesów działających w przestrzeni gospodarczej grup interesów. Obok nich istnieją bowiem nieformalne, działające zakulisowo i niekiedy skuteczniej niż struktury formalne (Zybertowicz 2002).

Obywatelskie organizacje pozarządowe

Obywatelskie organizacje pozarządowe działają przede wszystkim w cy-winej .przestrzeni” żyda publicznego. Rozmiar tej przestrzeni, przeważający charakter aktorów zbiorowych w niej działających, a także relaqa ze strukturami władzy zależy przede wszystkim od tego, czy państwo ma charakter demokratyczny czy też nie, a wśród państw demokratycznych, jaki jego model przeważa w praktyce społecznej. Określenie .organizacje pozarządowe’ oznacza ogół formalnie zinstytucjonalizowanych inicjatyw obywatelskich, które nie mają na celu zdobycia władzy, czy uczestniczenia w grze politycznej, ale które istnieją po to, aby - po pierwsze - rozwiązywać problemy społeczne, z których rozwiązywaniem państwo sobie nie radzi albo też nie bierze udziału w ich rozwiązywaniu. a po drugie, aby wprowadzać do dyskursu publicznego taką inter-zerowa.

pretacje świata społecznego, która jest bliska wszystkich człorfcom r<r--Ut

organizacji pozarządową.    •_______ -=~

W państwie niedemokratycznym przestrzeń cywilna życia pubficzneoo iest kontrolowana przez struktury państwa. Maźfiwóść instytuqonafizacy rozmai: ^ inicjatyw obywatelskich jest reglamentowana, a te inicjatywy, które przybiorą stać instytucjonalną mają ograniczoną autonomię wobec struktur państwowych-tym bardziej ograniczoną, im bardziej określone państwo hgfrayo jegj rrc&aom państwa totalitarnego. W państwie totalitarnym, jeźeS w ogóle rsŁ-^eje cywina przestrzeń życia publicznego, to wypełniona jest ona jedyne fakira oro»tza-cjami. które do życia powołało totalitarne państwo. Ich autonomia jest niemeI

W państwie o charakterze demokratycznym cywilna przestrzeń życia publicznego jest tworzona przez faktycznie funkcjonujące, pozapolityczne oraant-zacje społeczeństwa obywatelskiego. Jest to przestrzeń w    otwata cfe

swobodnej instytucjonalizacji inicjatyw obywatelskich (część ruchów społecznych instytucjonalizuje się i przekształca w organizacje pozarządowe właśni w tej przestrzeni), ale model określonego państwa demokratycznego ma siny wpływ na to, jakie rodzaje aktorów zbiorowych pojawiają się w tej przestrzeni i jak układają się wzajemne relacje pomiędzy państwem a zbiorowymi aktorami cywilnej przestrzeni żyda publicznego (czy mają charakter konfrontacyyry. konkurencyjny czy też kooperacyjny).

Współczesne państwa demokratyczne przyjęły postać państw opiekuńczych, czyli państw, prowadzących politykę społeczna polegająca na takiej redystrybucji zasobów społecznych, która zorientowana jest przynajmniej na trzy następujące cele: (1) zachowanie pokoju społecznego, (2) zapewnienie obywatelom pewnego minimum świadczeń pomocowych oraz (3) redukcji jtadrraemych* nierówność społecznych i ograniczenie zjawiska manńna&zacji społeczną i wykluczenia, tworzonych przez .czysty mechanizm rynkowy. Zakres ową .opiekuńczości* państwa jest oczywiście zróżnicowany. Ewa Leś (1998: 53) wyróżnia trzy modele państwa opiekuńczego: liberalny, korporacyjny i socjaldemokratyczny. W liberalnym modelu .opiekuńczość* jest najbardziej ograniczona, zaś w modelu socjaldemokratycznym—najbardziej rozbudowana. Fakt ten wiąże się z zakresem i rodzajem działań aktorów zbiorowych w cywinej przestrzeni żyda pubficznego. Jak pisze Ewa Leś (1998: 53—54), .charakterystyczny cfa modelu 6tDerałnego jest stosunkowo nieznaczny udział państwa w finansowaniu potrzeb zbiorowych oraz duża skala działania organizacji społecznych. (...) Z kolei modę korporacyjny wyróżnia wysoki udział państwa w finansowaniu świadczeń społecznych, a równocześnie także wysoki udział organizacji społecznych w ich reafizacp. Ten model rozwoju organizacji społecznych jest możliwy wówczas, kiedy dominujące ęfiyy wyrażają wolę wspierania celów w dziedzinie społeczną uznanych za wspólne przez państwo i te organizacje*. Socjaldemokratyczny model państwa opiekuńczego wyróżnia się tym, że finansowanie i świadczenie usług społecznych znajduje się w przeważającą mierze w gestii instytucji państwowych, co ogranicza działanie w tej dziedzinie rozmaitych organizacji pozarządowych.

Organizacje pozarządowe wypełniające cywilną przestrzeń życia publicznego nie są nastawione na zysk materialny (co odróżnia je od aktorów