235 (16)

Błąd osobowy polega na tym, że obserwator mierzy stale wysokość z nadmiarem lub niedomiarem. Oznacza to, że obserwator zbyt mocno „zanurza” w widnokręgu mierzone ciało lub „niedociąga” krawędzi mierzonego ciała do linii widnokręgu.

Poważną rolę w tego rodzaju błędach może odgrywać kwestia kontrastu jasności ciała niebieskiego na tle nieba lub widnokręgu. Z tego powodu przy pomiarach górnej krawędzi Słońca powstaje zjawisko irradiacji (rys. 13.2). To pozorne obniżenie linii widnokręgu oraz krawędzi Słońca wymaga stosowania poprawki, dla której przyjmuje się wartość —1,2'. Odchylenie od tej wartości jest błędem systematycznym.

Błędy Instrumentalne

Do następnej grupy błędów systematycznych powstających podczas pomiarów należą tzw. błędy instrumentalne. Obejmują one takie błędy, jak pryzmatyczność filtrów, ewentualny błąd ckscentryczności osi alidady i wiele błędów natury mechanicznej oraz optycznej.

Krasawcew i Gołubiew [10] na podstawie badań kilkudziesięciu aktualnie używanych na statkach sekstantów stwierdzili duże błędy zmieniające się w funkcji wysokości mierzonej. Błąd średni wskazań wszystkich badanych sekstantów wyniósł f 0,9'. Błędy sekstantów pojawiały się w całym zakresie mierzonych wysokości. Różnice w odczytach kątów znacznie odbiegały od wartości podanych w świadectwach przyrządów. Praktycznie na mostku nie można było dokładnie określić poprawek sekstantu dla dowolnej wysokości mierzonej, poza zakresem wysokości około zera.

Błędy spowodowane czynnikami hydrometeorologicznymi

Jeżeli na statku nie ma przyrządu do pomiaru obniżenia widnokręgu, a istnieje duża różnica temperatury między powietrzem i wodą, to błędy pojawiające się w pomiarach wysokości są zawsze obarczone błędami systematycznymi znacznie większymi od błędów* przypadkowych.

Różnice, jakie zachodzą między rzeczywistymi wartościami poprawek obniżenia widnokręgu a ich teoretycznymi wartościami, powodują powstawanie błędów systematycznych.

Aktualne obniżenie widnokręgu można zmierzyć specjalnym przyrządem. Na statkach Polskiej Marynarki Handlowej brak takich przyrządów, a poprawkę na obniżenie widnokręgu oblicza s ę z tablic poprawek. Stosowanie tablic jest źródłem powstawania błędów systematycznych, których nie da się wykryć w pojedynczej astronomicznej linii pozycyjnej, a nawet nie da się dokładnie oldcślić w pozycji z dwóch astronomicznych linii pozycyjnych. Na rys. 13.3 przedstawiono pozycje obserwowane — oznaczone białymi kółkami — które wykreślono przy uwzględnieniu wszelkich poprawek tablicowych, oraz tc same pozycje — oznaczone czarnymi

235