238

Henr\'k Kasza

Rys. 5.2. Przykład metody odcięcia dopływu zanieczyszczeń ze źródeł punktowych zastosowanej na zbiorniku Rybnik: I - elektrownia Rybnik, 2 - oczyszczalnia ścieków, 3 - przepompownia rzeki \acyny, la - pobór wody do elektrowni, Ib - zrzut podgrzanej wody. c - kierownica wody zimnej, d - kierownica zrzutowa, e - zapora przeciwrumowiskowa. f-kanał rzeki Nacyny, strzałki - kierunek przepływu i obiegu wody (wg Kaszy i in 1998 - zmienionej

W latach 1991-1992, tj. przed wprowadzonymi działaniami ochronnymi, polegającymi na skierowaniu części ścieków do rurociągu omijającego zbiornik, dopływ związków fosforu

z ilości 193 g N m '² • rok'¹ w okresie 1991-1992 do 130 g N m'² • rok'¹ w latach 1993-1994 (Pistelok. Wymysło 1995). Przytoczone wyżej dane rocznego obciążenia powierzchni dna fosforem i azotem, zarówno przed, jak i po skierowaniu oczyszczonych ścieków z oczyszczalni poza zbiornik, znacznie przekraczają ładunki dopuszczalne i niebezpieczne, które powodują - według kryteriów Vollenweidera - przyśpieszoną eutrofizację. Do czasu zakończenia prac, prowadzących do redukcji dopływającej puli N i P, wprowadzane przez wiele lat nadmierne ładunki biogenów powodowały stałe pogorszenie jakości wody w Zbiorniku Rybnickim. Występowały w nim częste, trwające czasem parę miesięcy zakwity wody wywołane masowym pojawem okrzemek, zielenic i sinic (niepublikowane dane z lat 1974-1981 Zakładu Biologii Wód im. K. Starmacha PAN w Krakowie). Przed wprowadzonymi zmianami (w latach 1991-1992) w peryfitonie dominowały gatunki alfa-i polisaprobowe. Przeważały w nim gatunki charakterystyczne dla wód zanieczyszczonych

i podgrzanych. Występowały liczne zooglealne skupiska bakteryjne oraz orzęski typowe dla osadów ściekowych (Wodzińska - za Pistelokiem i Wymysło 1995). Po wprowadzeniu działań ochronnych stwierdzono wyraźne zmniejszenie się zawartości fosforu całkowitego w wodzie oraz nastąpił korzystny, bo około dwukrotny wzrost stosunku N:P (tab. 5.2). Pojawiły się również pozytywne zmiany w strukturze peryfitonu. W 1995 roku jego skład był bardziej zróżnicowany (Wodzińska, Miksch 1995). Trudno jednak w tym konkretnym przypadku jednoznacznie ocenić uzyskane efekty obniżenia ładunku biogenów (Nc*ik o około 30% i P«*s o około 50%), gdyż pula azotu i fosforu dopływającą do zbiornica nadal była zbyt duża.

Tabela 5.2. średnia zawartość A'^* i l\_a u (mg • drn³) oraz stosunek N:P w wodzie zbiornika Rybnik przed (lata 1991-1992) i po (lata 1995-1997) zmniejszeniu dopływu do niego ścieków z oczyszczalni

(wg Kaszy i in 1998)

Parametr	przed redukcją	po redukcji
	1991-1992*	1995	1996	1997
Nc^	4,56	3,94	4,89	4,01
P«a	0,35	0,14	0,14	0,17
N:P	13	28	35	« - 1

• w okresie od kwietnia 1991 do kwietnia 1992

Odcinanie dopływu zanieczyszczeń, w szczególnych sytuacjach, może wywołać efekt przeciwny do zamierzonego, to znaczy zintensyfikować rozwój fitoplanktonu. Taki przypadek miał miejsce w zbiorniku zaporowym Bleiloch na rzece Saale (Turyngia, RFN). Był to od wielu lat zbiornik hypeitroficzny, o stężeniach fosforu całkowitego wynoszącego 100 pg P dm*³; azotu - 6 mg N dm'³; rozpuszczonego węgla organicznego - 10 mg C dm* Do zbiornika dopływały barwne ścieki, pochodzące z fabryki celulozy. Wskutek dużej obecności substancji absorbujących światło, czynnikiem limitującym rozwój planktonowych roślin wodnych był jego niedostatek. W 1989 roku zredukowano dopływ ścieków z fabryki, co spowodowało poprawę warunków świetlnych w zbiorniku, natomiast stężenia fosforu i azotu pozostały wysokie. W efekcie, w ciągu 2 lat ilość fitoplanktonu wzrosła w zbiorniku 5-krotnie. Latem często zaczęły dominować sinice, tworząc zakwity. Dla przykładu, w 1996 roku zawartość chlorofilu a w powierzchniowej warstwie wody podczas zakwitu sinic zbliżyła się do wartości 500 pg • dm'³ (Becker i in. 2006).

Metody odcinania zanieczyszczeń punktowych, pomimo że są uważane za skuteczne sposoby ograniczania dopływu zanieczyszczeń, nie zawsze da się zrealizować. Przeszkodą w urzeczywistnieniu tego rodzaju działań ochronnych mogą być względy finansowe. Przy wyborze optymalnego systemu unieszkodliwiania ścieków należy się kierować kryterium ekonomicznym, obejmującym ocenę kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych. Mogą też pojawić się inne utrudnienia - np. realizację takiego przedsięwzięcia mogą ograniczać lub wręcz wykluczać powody lokalizacyjne.

Proponowane wyżej rozwiązania są bardzo kosztowne w realizacji i eksploatacji, więc na ich zastosowanie nie mogą sobie pozwolić małe społeczności lokalne Naprzeciw takim sytuacjom wychodzą tanie rozwiązania technologiczne, dostosowane do potrzeb obszarów