255

Podsumowanie 255

pośrednictwem wtórnych procesów myślenia i jest bardziej racjonalne. Superego kieruje się zasadą idealizmu, i - podobnie jak id - jest niezbyt racjonalne.

3.    Freud wyróżni! szereg mechanizmów obronnych, za pomocą których ludzie bronią się przed nieakceptowanymi przez siebie myślami i impulsami. Do mechanizmów tych należą zaprzeczenie, wyparcie, projekcja, przemieszczenie, sublimacja, reakcja upozorowana, racjonalizacja, regresja i fik-sacja.

4.    Teoria Freuda opiera się głównie na badanych przez niego przypadkach indywidualnych pacjentów. Freud dokonywał też obszernych analiz marzeń sennych, czyniąc rozróżnienie między ich treścią jawną i treścią utajoną.

5.    Neofreudyści, do których należą Adler, Jung, Erikson, Sullivan, Horney i Fromm, opierali się początkowo na teorii Freuda, ale potem stworzyli własne koncepcje, w których bardziej niż on akcentowali rolę ego i świadomego myślenia. Teoria Adlera zakładała istnienie kompleksu niższości, Eriksona-większe znaczenie ego niż id, Sullivana- rolę relacji interpersonalnych, Florney - ważność lęku podstawowego, a Fromma - znaczenie podejmowanych przez ludzi prób ucieczki od wolności.

6.    Teorie relacji z obiektem zajmują się tym, jak człowiek ujmuje swoje relacje z innymi.

7.    Testy projekcyjne wymagają od badanych rzutowania ich nieświadomych i przedświadomych myśli i impulsów na odpowiedzi testowe. Do testów tych należą Test Plam Atramentowych Rorschacha i Test Apercepcji Tematycznej. Testy obiektywne, takie jak Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości, są przeprowadzane i interpretowane w sposób ujednolicony.

8.    Teorie humanistyczne przeciwstawiają się paradygmatowi psychodynamicznemu, akcentując odpowiedzialność jednostki i doceniając doświadczenia człowieka. Teorie egzystencjalistyczne głoszą, że każdy z nas musi dokonywać własnych wyborów, ponosić za nie odpowiedzialność i nadawać sens swemu życiu.

9.    Zorientowane na osobę podejście Carla Rogersa kładzie nacisk na znaczenie obrazu własnego „ja”, „ja-idealnego” i relacji między nimi. Im bardziej posiadany przez człowieka obraz „ja" jest zgodny z „ja-idealnym”, tym lepsze jego samopoczucie psychiczne.

10.    Abraham Maslow podkreślał znaczenie samoaktualizacji w rozwoju zdrowej osobowości.

11.    Roiło May, teoretyk egzystencjalistyczny, widział człowieka jako dążącego do pozbycia się poczucia alienacji w obojętnym świecie.

12.    Paradygmat poznawczo-behawioralny w podejściu do osobowości polega na akcentowaniu roli myślenia, zachowania i ich interakcji. Kurt Lewin twierdził, że każdy człowiek funkcjonuje w określonej przestrzeni życiowej, której poszczególne regiony rozdzielone są mniej lub bardziej szczelnymi granicami. Julian Rotter dokonał rozróżnienia między osobami posiadającymi poczucie kontroli wewnętrznej i osobami posiadającymi poczucie kontroli zewnętrznej. Pierwsi mają tendencję do szukania przyczyn tego, co ich spotyka, w samych sobie, drudzy - w środowisku. Albert Bandura podkreślił znaczenie, jakie ma dla osiągania przez człowieka jego osobistych celów poczucie własnej skuteczności.

13.    Teorie osobowości oparte na pojęciu schematu mają zdecydowanie charakter poznawczy, akcentując znaczenie wiedzy człowieka o sobie samym jako wyznacznika jego zachowań.

14.    Zgodnie z teorią konstruktów osobistych George’a Kelly’ego ludzie tworzą swoje własne charakterystyczne sposoby widzenia pewnych rzeczy jako podobnych, a innych jako niepodobnych. Konstrukty osobiste przywoływane przez nas w określonych sytuacjach determinują nasze zachowania.

15.    Cechy to stałe właściwości indywidualne charakteryzujące człowieka. Na rozwój cech wpływa zarówno dziedziczność, jak i środowisko.

16.    Nomotetyczne teorie cech przyjmują, że istnieje wspólny dla wszystkich ludzi zestaw cech. Teorie idiograficzne zakładają, że różni ludzie mogą charakteryzować się różnymi zestawami cech. Te dwa podejścia nie muszą się wzajemnie wykluczać: Gordon Allport uważał na przykład, że mamy oba rodzaje cech.

17.    Do dobrze znanych nomotetycznych teorii osobowości należą teorie Raymonda Cattella i Hansa Ey-sencka oraz teoria „pięciu wielkich”. Eysenck przyjmował istnienie trzech podstawowych cech osobowości: ekstrawersji, neurotyczności i psychotyczności. Teoria „pięciu wielkich” mówi o pięciu cechach: neurotyczności, ekstrawersji, otwartości, ugodowości i sumienności.