263

rys. 11.26). Mechanizm ścinania prowadzi też do wystąpienia płaszczyzny habitus, która nie ulega zniekształceniu i nie zmienia swej orientacji w przestrzeni. W stalach węglowych o zawartości 0,5+1,'4% C jest to płaszczyzna (225) austenitu.

Jaki charakter ma krzywa przemiany martenzytycznej w funkcji temperatury?

Krzywa ta ma kształt sigmoidalny (rys. 11.27).

Rys. 11.27. Wpływ temperatury na przebieg przemiany martenzytycznej w stali łożyskowej ŁH15

Początkowo po przekroczeniu temperatury M_s postęp przemiany jest mały, ale nasila się w miarę obniżania temperatury. Maksimum szybkości przemiany zostaje osiągnięte po przemianie ok. 50% austenitu, po czym znowu ona maleje, osiągając zero w temp. Mf, pomimo że pozostaje jeszcze pewna ilość nie przemienionego austenitu.

11.62. Czy austenit może ulec całkowitej przemianie w martenzyt po ochłodzeniu do temperatury Mfl

Nie. Dzieje się tak dlatego, że martenzyt ma większą objętość właściwą niż austenit (i jakikolwiek inny składnik strukturalny w układzie Fe-C). Dlatego w miarę zachodzenia przemiany wywiera on nacisk na nie przemieniony jeszcze austenit, stabilizując go zgodnie z prawem przekory Le Chateliera. Wynikiem tego jest pozostanie pewnej ilości nie przemienionego austenitu, zwanego szczątkowym. Należy jednak pamiętać, że stale o większej zawartości węgla nie poddane obróbce podzerowej mogą po hartowaniu zawierać większą ilość austenitu szczątkowego na skutek nie osiągnięcia temperatury Mf.