26 (688)

społecznej jest wprowadzenie społecznej własności podstawowych środków produkcji. Społeczna własność środków produkcji umożliwia ustawienie bodźców ekonomicznych w ten sposób, że ludzie reagują na nie w sposób zgodny z wolą zorganizowanego społeczeństwa. Ekonomiczne prawa postępowania ludzi działają wówczas w sposób zamierzony przez człowieka. Ponadto społeczna własność środków produkcji umożliwia celowe planowanie sposobu splatania się działań ludzkich. W rezultacie prawa splotu działań ludzkich działają również w sposób przez człowieka zamierzony. Wreszcie, społeczna własność środków produkcji usuwa antagonistyczny charakter stosunków produkcji i tym samym usuwa przeszkodę, jaką stanowi przeciwstawienie się ze strony uprzywilejowanych interesów klasowych wykorzystaniu możliwości działania praw ekonomicznych w sposób zamierzony i zgodny z wolą całego społeczeństwa ⁴³. W ten sposób socjalistyczny sposób produkcji stwarza możliwość przezwyciężenia żywiołowego charakteru rozwoju społecznego, zapewnia działanie praw ekonomicznych w sposób przez człowieka zamierzony.

Prawa ekonomiczne w socjalizmie

To nie znaczy, że w warunkach socjalistycznej formacji społecznej prawa ekonomiczne przestają działać lub tracą charakter praw działających niezależnie od świadomości i woli ludzkiej. Techniczno-bilansowe prawa produkcji, prawa postępowania ludzi i prawa splotu działań ludzkich działają nadal obiektywnie, w sposób niezależny od, woli i świadomości ludzkiej. Tego socjalistyczny sposób produkcji ani żaden inny nie potrafi usunąć. Dzięki natomiast społecznej własności środków produkcji powstają w socjalistycznej formacji społecznej warunki, w których prawa te powodują skutki przez człowieka zamierzone. Jasno ujął to Engels. Wyjaśnia on w następujących słowach różnicę między działaniem praw ekonomicznych w przedsocjalistycznych formacjach społecznych a ich działaniem w warunkach socjalizmu: „...mogą one w rękach zrzeszonych wytwórców zmienić się z demonicznych władców w powolne sługi. Jest to ta sama różnica, co między niszczącą siłą elektryczności zawartej w piorunie a ujarzmioną elektrycznością telegrafu i łuku świetlnego; różnica między pożarem a ogniem działającym w służbie człowieka” ⁴⁴.

⁴³    To nie oznacza, że nie mogą powstawać konflikty społeczne, wynikające z konserwatywnych interesów pewnych warstw lub grup społecznych, których pozycja wynika z miejsca, jakie zajmują one w nadbudowie. Jednakże opór takich warstw lub grup nie oparty na stosunkach produkcji nie może na dłuższą metę powstrzymać ustawienia działania praw ekonomicznych zgodnie z wolą i interesem całego społeczeństwa i nie może przywrócić żywiołowości procesu rozwoju społecznego. W tej sprawie zob. wyżej rozdział drugi; zob. także O. Lange, Ekonomia polityczna socjalizmu, W pracy zbiorowej Zagadnienia ekonomii politycznej socjalizmu pod redakcją O. Langego, Warszawa 1958, s. 12.

⁴⁴    F. Engels, Anty-Diihring, wyd. cyt., s. 313.

79