26 (716)

wychowania umysłowego zorganizowany jest w szkole lepiej niż wychowania społecznego i lepsze są jego wyniki”.¹

Takiego stanu rzeczy nie można uznać za zadowalający. Wychowanie społeczne powinno stanowić integralny składnik systemu wychowawczego szkoły. Wymaga to wypracowania systemu metod oddziaływania wychowawczego, które w ujęciu Z. Zaborowskiego mają na celu ,,...przygotowanie dzieci i młodzieży do nawiązywania i utrzymywania konstruktywnych stosunków interpersonalnych zarówno w grupie, jak i poza grupą oraz przygotowanie ich do twórczej, efektywnej współpracy i do zgodnego współżycia z innymi ludźmi".²

Jednym ze stymulatorów rozwoju dziecka jest współzawodnictwo w nauce oraz w innych formach aktywności podejmowanych na terenie szkoły. Współzawodnictwo indywidualne o osiągnięcie najlepszych ocen szkolnych, zwycięstwo w konkursie czytelniczym, na olimpiadzie przedmiotowej lub na zawodach sportowych może być motywem intensywnego uczenia się, wzbogacania posiadanej wiedzy, ćwiczenia i doskonalenia określonych sprawności i umiejętności.

Równocześnie należy zdawać sobie sprawę z możliwości niekorzystnego wpływu współzawodnictwa indywidualnego. Powoduje ono bowiem wystąpienie rywalizacji i dążenia do osobistego sukcesu, mogącego oddziaływać niekorzystnie na współżycie społeczne w grupie. Z tego względu współzawodnictwo indywidualne wymaga odpowiedniej kontroli wychowawczej oraz przeciwdziałania występującym u uczniów wyróżniających się w nauce postawom zarozumialstwa oraz lekceważącego traktowania kolegów, którzy wykazują mniejsze zdolności. Kształtowaniu się tego rodzaju nastawień można przeciwdziałać przez organizowanie samopomocy koleżeńskiej dla uczniów napotykających trudności w nauce lub przez stymulowanie innych rodzajów czynności prospołecznych.

Współzawodnictwo indywidualne powinno być uzupełniane przez współzawodnictwo grupowe, gdzie celem działania nie jest sukces osobisty, lecz sukces zespołu. Do walorów wychowawczych współzawodnictwa grupowego należy rozwijanie poczucia wspólnoty i współdziałania z zespołem, co przeciwdziała rozwojowi tendencji egoistycz-

nych i egocentrycznych kształtujących się pod wpływem współzawodnictwa indywidualnego. Ponadto niepowodzenie zespołowe jest mniej przykre niż indywidualne, a porażka doznana przez grupę nie wytwarza poczucia mniejszej wartości, będącego nieraz następstwem niepowodzeń osobistych.

Podstawową grupą społeczną na terenie szkoły jest klasa. Przebiega w niej proces uczenia się, nabywania wiedzy i umiejętności, a następnie również kształcenia sprawności zawodowych. W procesie nauczania kierowanym przez nauczyciela są realizowane również różne cele wychowania.

Klasa szkolna ma swoistą strukturę wyznaczającą układ panujących w niej stosunków dominacji, podporządkowania, wzajemnej zależności, sympatii, antypatii. W klasie rozwijają się współdziałanie i współpraca lub też powstają konflikty i antagonizmy. Jak zaznacza Z. Zaborowski, „stosunki kształtujące się między uczniami w klasie w toku nauki i zajęć pozalekcyjnych, w pracy społecznej i zabawie, przesycone ideą rzetelnej równości, pomocy, wzajemnego zaufania, tolerancji cudzych przekonań, ideą prawdziwego humanizmu i walki ze złem w życiu społecznym powinny stać się dla nich wzorem, modelem stosunków w ich przyszłym życiu zawodowym, społecznym i osobistym”.³

Dzieci rozpoczynające naukę tworzą początkowo zbiór nieznanych sobie jednostek, między którymi brakuje więzi społecznej. Zaczyna się ona stopniowo wytwarzać pod wpływem nawiązywanych w klasie kontaktów społecznych sprzyjających kształtowaniu się poczucia przynależności do niej oraz powstaniu norm grupowych regulujących zachowanie się uczniów.

Tworzenie się klasy szkolnej jako grupy społecznej jest uzależnione od zarządzeń władz oświatowych oraz od regulaminu szkolnego, określających liczebność uczniów w klasie, ich wiek, płeć, ubiór; regulamin wyznacza również prawa i obowiązki uczniów w szkole, określa pożądane i niedopuszczalne formy ich zachowania się.

Na kształtowanie się klasy szkolnej jako grupy społecznej o swoistej strukturze wpływa spontaniczna aktywność uczniów. Rozpoczynając naukę w szkole, dzieci mają już pewne upodobania, zamiłowania, postawy, uprzedzenia. Wpływają one na nawiązywane kontakty

53

1

   Z. Wołoszynowa Młodszy wiek szkolny. W: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, op. cit., s. 374.

2

   Z. Zaborowski Stosunki międzyludzkie a wychowanie. Warszawa Nasza Księgarnia 1972, s. 142,

3

Z. Zaborowski Stosunki społeczne w klasie szkolnej. Warszawa PWN 1964, s. 8.