28 29 (18)

CIEPŁOTA CIAŁA

Różne okolice ciała posiadają na swej powierzchni niejednakową temperaturę, np. przeciętna temperatura skóry pod pachą wynosi 36,6°C, podczas gdy na podeszwowuj części stopy około 30°C. Temperatura w mięśniach kończyn jest niższa (35 | niż w odbytnicy (37°C), a w naczyniach żylnych nieco niższa niż w tętnicach. Temperatura obojętna dla skóry waha się od 33 do 35°C, średnia więc wynosi 34°C. Reakcje ze strony ustroju leżą poza granicami temperatury obojętnej.

DZIAŁANIE BODŹCÓW CIEPLNYCH

Siła bodźca cieplnego zależy od właściwości przenosiciela, a więc od jego pojemności cieplnej i przewodnictwa, czyli od ilości ciepła, jakie dane ciało ogrzane oddaje ustrojowi w jednostce czasu. Odczyn jest tym silniejszy, im większa jest różnica ciepła lub zimna, wpływa nań również temperatura powierzchni ciała w danej chwili; np. zanurzenie w wodzie o temp. 34^C'C (temperatura obojętna dla ciała) kończyny zziębniętej wywołuje uczucie ciepła, a rozgrzanej —• uczucie chłodu. Odczyny na bodźce cieplne zależą od stopnia szybkości zmian bodźca cieplnego; np. nagle zanurzenie ciała w wodzie zimnej lub ciepłej wywoła silniejszą reakcję ustroju, niż gdy po zanurzeniu ciała w wodzie o temperaturze obojętnej stopniowo będziemy ją obniżać czy podwyższać. Odczyn bę dzie tym silniejszy, im większa będzie powierzchnia ciała, na którą czynnik cieplny wywierać będzie swe działanie. Stopień odczynu nie zawsze jest proporcjonalny do czasu trwania bodźca. Przy powtórnym zastosowaniu bodźca o tej samej temperaturze siła odczynu ogólnego jest słabsza, ponieważ ustrój przystosowuje się do jego działania.

Mechanizm działania bodźców cieplnych jest złożony. W pierwszym rzędzie bodziec cieplny działu na /ukończenia nerwów czuciowych i włókien układu wegetacyjnego w skórze, które są receptorami, dalej bodźce prowadzone są do ośrodkowego układu nerwowego. Poprzez drogi nerwowe odśrodkowe bodziec dochodzi do naczyń krwionośnych skóry jako elektora i zależnie od charakteru bodźca wywołuje skurcz lub rozszerzenie ścian naczyniowych.

Rozszerzenie naczyń krwionośnych na powierzchni skóry pod wpływem czynnika cieplnego nie ogranicza się wyłącznie do miejsca działania bodźca. Występuje ono również w jego otoczeniu, a nawet na całej powierzchni skóry, aczkolwiek stopień odczynu może być słaby. Zaznaczy się on wyraźniej, jeśli czas działania będzie przedłużony (odczyn konsensualny).

Jeśli bodźce cieplne działają na duży obszar skóry, wówczas rozszerzenie naczyń obwodowych powoduje zwężenie pni naczyniowych w obrębie jamy brzusznej i klatki piersiowej, i odwrotnie przy zwężeniu naczyń obwodowych występuje rozszerzenie pni naczyniowych (prawo Dastre-Morata). Nie podlegają temu prawu nerki, śledziona i mózg, które dają taki sam odczyn naczyniowy, jaki równocześnie występuje w skórze. Inaczej przedstawiają się reakcje w narządach, jeśli rozszerzenie naczyń w skórze wystąpi na ograniczonej powierzchni. W narządach wewnętrznych należących do tego samego odcinka rdzenia naczynia dadzą wtedy odczyn zgodny z odczynem występującym w naczyniach skóry (odczyn segmentarny). Natomiast w narządach nie należących do tego samego segmentu odczyn może się nie zaznaczyć.

REGULACJA CIEPLNA USTROJU

Organizm zdrowy utrzymuje odpowiedni poziom ciepłoty dzięki równowadze pomiędzy utratą ciepła a jego wytwarzaniem. Ustrój wytwarza ciepło przez procesy utleniania, które zachodzą w komórkach, tkankach i narządach. Zjawisko wytwarzania ciepła jest stałe, lecz równocześnie występuje jego utrata. Utrata ciepła odbywa się przeważnie przez skórę oraz przez płuca z powietrzem wydechowym. Ustrój zużywa poza tym ciepło własne na ogrzanie powietrza wdechowego i chłodnych pokarmów.

Skóra oddaje ciepło drogą przewodzenia i parowania. Ukrwienie i wilgotność skóry wpływają pośrednio na utratę ciepła. Skóra dobrze ukrwiona, wilgotna, oddaje więcej ciepła niż skóra blada i sucha. Wyrównanie ciepłoty ciała zależy od regulacji cieplnej ustroju, która polega na procesach wytwarzania i oddawania ciepła, gdy ustrój znajdzie się w otoczeniu o odmiennej temperaturze.

Gdy utrata zwiększa się (w otoczeniu zimna), wzmagają się procesy przemiany materii (produkcja ciepła), a jednocześnie kurczą się obwodowe naczynia krwionośne, aby zmniejszyć utratę ciepła przez parowanie i promieniowanie.

Przy przegrzewaniu naczynia krwionośne rozszerzają się, dopływ krwi do skóry zostaje zwiększony i oddawanie ciepła zostaje ułatwione. Występuje pocenie się i parowanie potu ochładzające skórę oraz wzmożona wentylacja płuc. Objawem tej czynności jest pogłębienie i zwiększenie liczby oddechów. Wzmożona wentylacja i pocenie prowadzą do utraty wody w ustroju. Jeżeli zabezpieczymy ustrój od utraty ciepła, ogólne przegrzanie uzyskuje się stosunkowo łatwo. Występuje wtedy podwyższenie ciepłoty krwi.

Mimo regulacji cieplnej ustroju mogą zachodzić zmiany ciepłoty krwi zarówno pod wpływem oziębiania, jak i przegrzewania ustroju. Ogrzana lub ochłodzona krew wywiera działanie na położone w mózgu ośrodki nerwowe, które za pośrednictwem układu wegetacyjnego dążą do zwiększenia działania regulacji cieplnej.

WPŁYW ZABIEGÓW CIEPLNYCH NA USTRÓJ

Odczyn miejscowy

Odczyn miejscowy polega na wytworzeniu stanu przekrwienia czynnego skutkiem rozszerzenia naczyń krwionośnych. Równocześnie ulegają rozszerzeniu naczynia limfatyczne. Podnosi się stopień