28 29 (9)

Różne są oczywiście dziedziny działalności człowieka, w których powyższe cechy mają miejsce. Patrząc od strony dziedzin, które mają szczególne znaczenie dla człowieka, jego życia i rozwoju, możemy mówić o pracy, moralności, działalności politycznej;, działalności (twórczości) artystycznej, religii i działalności wychowawczej.

W świecie zwierząt również ma miejsce działanie i współdziałanie, jednak jedynie człowiek działa i wywołuje zmiany nie na mocy jakichś wrodzonych mechanizmów (wrodzonej konieczności, jak u zwierząt, gdzie aktywność podyktowana jest funkcjonowaniem instynktów), lecz człowiek działa:

1)    w celu aktywnego współtworzenia i zabezpieczenia sobie przyszłości, przetwarzania i uprawiania tego, co naturalne (co jest po prostu dane), aby przez konkretnie wykonywaną pracę zabezpieczyć sobie przyszłość;

2)    przebudowując i ulepszając to, co jest naturalnie dane, człowiek zdolny jest przetwarzać zastany stan rzeczy i nadawać mu nowy sens i znaczenie -zdolny jest przesycać swoje otoczenie ideą dobra, prawdy i piękna, czyli tworzyć dzieła sztuki, jeszcze dogłębniej wyrażające i utrwalające owoc jego myśli, przeżyć i wrażeń (twórczość artystyczna)',

3)    planując swoją przyszłość w działaniu i współdziałaniu z innymi, na rzecz rozwoju, utrzymania i troski o dobro wspólne, człowiek rozwija swoistą działalność, którą określamy jako działalność polityczną;

4)    człowiek może dokonywać krytyki i oceny cudzych i swoich aktów, może działać w odniesieniu do samego siebie, wychodząc od swojego sumienia i własnego doświadczenia tego, co dobre, prawdziwe i piękne, wprowadzając w swoje życie pewien porządek (także ten ustalony wraz z innymi), dotrzymując zawartych umów i zachowując pewne normy przez działanie moralne (etyczne)-,

5)    człowiek poszukuje odpowiedzi na pytania o ostateczny sens życia,

0    problem wiecznego szczęścia i życia po śmierci, swoją myślą transcenduje obecny świat, otrzymując pogłębione spojrzenie na swoje obecne życie - działalność tę możemy określić ogólnie jako religijną;

6)    w końcu człowiek może oddziaływać na człowieka, nieść mu pomoc

1    służyć swoim doświadczeniem, przekazywać swoje osiągnięcia w zakresie kultury, religii, życia społecznego itp. W ten sposób wyłania się wśród innych rodzajów działalności człowieka, ta szczególna działalność, jaką jest wychowanie.

Oczywiście, można zauważyć wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi dziedzinami działalności ludzkiej i poszukiwać ich wzajemnych zależności, jak to sugeruje schemat D. Benner’a¹:

D*i»ł.*lnośĆ

politycKnk

Schemat relacji i uwarunkowań poszczególnych sektorów działalności człowieka

(„praxis” ludzkiej).

Szczegółowe analizowanie tych relacji odwiodłoby nas jednak zbyt daleko od naszej problematyki. Można jedynie stwierdzić, że każda dziedzina działalności człowieka miała okres swojego szczególnego rozwoju⁶⁶.

Byłoby wskazane, aby w okresie coraz większej specjalizacji i instytucjonalizacji różnych rodzajów aktywności ludzkiej, każdy indywidualny człowiek w tych podstawowych sektorach działalności w jakiś sposób partycypował, a więc poza pracą także aktywnie współtworzył sztukę, moralność, prowadził działalność polityczną, religijną czy wychowawczą. Ku temu należałoby

^<,h Często określony rodzaj działalności był przypisywany w sposób szczególny określonej grupie ludzi, czy nawet określonej klasie społecznej. Np. działalność polityczna w starożytności, juk leż w wielu następnych epokach historycznych, była uważana za szczególnie nobilitując,! I zarezerwowaną jedynie dla filozofów, arystokracji, szlachty, podczas gdy pracę uważano za niegodną człowieka wolnego. Dzisiaj, przeciwnie, podkreślamy znaczenie i wartość pracy, jako szczególnie nobilitującej człowieka, mówimy o prawie każdego człowieka - prawie do pracy itp.

1

D. B e n n e r, Allgemeine Padagogik. Eine systematisch-problemgeschichtliche Einfilhrung in die Grundstruklur padagogischen Denkens und Handelns, Weinheim - Miinchen, Juventa Ver-lag, 1987, s. 34.