288 (5)

7.3. Style życia w Polsce

w perspektywie historycznej

7.3.1. Style życia i praktyki kulturowe w PRL

Rzadko mówi się dzisiaj o stylach życia w taki sposób, w jaki w latach 70. i 80. identyfikowali je socjologowie polscy. Aldona Jawłowska i Edmund Mokrzycki (1978) wyróżnili ttzy rodzaje stylu życia: elitarny^ wiejski i neo-mieszczański, wywodzące się z przedwojennych stylów - inteligenckiego, chłopskiego i mieszczańskiego. W latach 70. i 80. badania nad stylami życia prowadził zespół badaczy kierowany przez Andrzeja Sicińskiego. Co ciekawe, w studiach prowadzonych pod koniec lat 80. zespół ten zastosował dobór celowy: dwie trzecie badanych rodzin należało do klasy robotniczej. Autor uzasadniał swój wybór tym, że wiedza na temat codzienności i zróżnicowania tej klasy jest najmniejsza (Siciński 1988, s. 32). Badania zakładały wielokrotne odwiedzanie tych samych rodzin w celu zbierania danych. Pokazały one między innymi dominację teraźniejszości w codziennym życiu zarówno starszego, jak i młodszego pokolenia. Koncentrowanie się na teraźniejszości Siciński nazwał ucieczką, ponieważ w większości analizowanych przypadków w grę wchodziło poczucie braku perspektyw, skupianie się bez reszty na codziennych obowiązkach i życie „z dnia na dzień”.

Dzisiaj mówi się raczej, zgodnie z popularnym paradygmatem badania rzeczywistości kulturowej, o codzienności PRL. Absurdy, zacofanie i poczucie porażki cywilizacyjnej wobec „zachodniego stylu życia” sprawiają, że przeszłość komunistyczna jest widziana przede wszystkim jako rzeczywistość, w której stylizowanie życia jest niemożliwe: ludzie mieli problemy z zaopatrzeniem się w podstawowe artykuły, obowiązywał system bonów, talonów, a czasami losowania decydowały o tym, kto może kupić samochód czy meble. W istocie jednak „bezstylowość” epoki komunistycznej zdaje się mieć swoje źródło gdzie indziej.

Pierwsze lata po wojnie cechowały zamieszanie i niepewność co do tego, jaki styl życia jest odpowiedni dla rzeczywistości nowego ustroju, kto jest elitą i czym elity powinny się wyróżniać. Nie wiadomo też było, jaki miałby być socjalistyczny styl życia, który potwierdzałby istnienie bezklasowego społeczeństwa. Niepewność ta ujawniała się także wobec wzorców przedwojennych oraz nowych zjawisk i prób stylizacji życia. Dobrym tego przykładem może być pierwsza polska subkultura: bikiniarze (nazywani w Krakowie „dżollerami”, a w Poznaniu „ekami”). Bikiniarze byli odpowiednikiem subkultur, które istniały w większości państw komunistycznych i na Zachodzie.

288 Style życia