28 (621)

54

Marzena Podrez-Radziszewska, Włodzimierz Dudziński

nie nietrawionym do określenia rodzaju, kształtu, ilości, wielkości i sposobu rozmieszczenia wtrąceń niemetalicznych oraz porównaniu ich z ustalonymi wzorcami.

Norma zawiera tablice wzorców każdego typu wtrąceń: tlenków ułożonych łańcuszkowo (TL), tlenków ułożonych punktowo (TP), krzemianów' kruchych (KK), krzemianów plastycznych (KP), krzemianów i tlenków nieodkształconych (KN), siarczków (S), azotków tytanu (AT) i azotków aluminium (AA). Skala stopnia zanieczyszczenia stali poszczególnym rodzajem wtrącenia składa się z pięciu wzorców' (od 1 do 5). Podstawą podziału na stopnie jest powierzchnia wtrąceń, która wzrasta w stosunku do wzorca 1 według postępu geometrycznego o ilorazie 2. Każdy wzorzec rozróżnia dwie lub trzy odmiany (a, b, c) o tym samym rozmiarze wtrąceń, ale o różnym ich rozmieszczeniu. Łączna liczba wzorców wynosi 85.

a)

b)

Rys. 4.8. Wtrącenia niemetaliczne w stali (po lewej) i odpowiadające im wzorce (po prawej): a) tlenki rozlo2one punktowo w stali i wzorzec 5a skali TP, b) azotki tytanu rozłożone pasmowo w stali i wzorzec 3a skali AT

Każdy rodzaj wtrąceń jest określany oddzielnie. Ocerie poddaje się miejsca najbardziej zanieczyszczone na próbce. Nieobecność na szlifie zanieczyszczeń danego rodzaju oznacza się jako 0. Gdy zanieczyszczenie przekracza wzorzec 5, określa się je znakiem >5, a do obliczenia średniej zanieczyszczeń przyjmuje się 5. W przypadku gdy wtrącenia nie mogą być określone cyfrą odpowiadająca jednemu z dwóch sąsiednich wzorców, jest dopuszczone określenie ich cyfrą pośrednią (rys. 4.8, tabela 4.1).

Tabela 4.1 Przykład zapisywania wyników oceny stopnia zanieczyszczenia stali wtrąceniami niemetalicznymi

	Rodzaj wtrącenia
Nr pomiaru	TL	KK	KP	Najwyższy wskaźnik wśród TL, KK.KP	TP	KN	S	AT	AA
1	1,5	0	0	1,5	0	1.0	l.o	0	0
2	1,0	2.0	0	2.0	0	2.0	0.5	0	0
3	2.0	0	0	2.0	0	0	2.0	0	0
4	1.5	1.0	0	1.5	0	1.0	2.5	0	0
5	3.0	0	0	3.0	0	2.5	1.0	0	0
6	2.0	1.5	0	1.5	0	0	0	0	0
ŚREDNI WSKAŹNIK
	2.0	1,0	•	2.0	0	1.0	1.0	^0	^0

Do każdego zanieczyszczenia oblicza się oddzielnie średni wskaźnik (jako średnia arytmetyczna) z miejsc najbardziej zanieczyszczonych. Wyjątek stanowią tlenki ułożone łańcuszkowo, krzemiany kruche i krzemiany plastyczne, dla których określa się wskaźnik wspólny. Wskaźniki średniej oceny tych trzech rodzajów zanieczyszczeń mogą być również obliczone dla każdego z nich oddzielnie, jeżeli wymagają tego normy przedmiotowe.

4.4. Wady technologiczne

Na szlifach nietrawionych można obserwować niewidoczne okiem nieuzbrojonym nieciągłości materiału, takie jak: pęknięcia, drobne pęcherze gazowe, jamy skurczowe i zawalcowanu.

Pęcherze i mikrojamy skurczowe są widoczne w postaci nieregularnie zorientowanych ciemnych plam. Są one łatwe do odróżnienia od wtrąceń niemetalicznych, gdyż przy zmianie wysokości stolika mikroskopu metalograficznego przez pokręcanie śrubą mikrometryczną ich brzegi zmieniają swoje położenie i kształt. Pozostałość jamy skurczowej w wyrobach walcowanych uwidacznia się na przekroju wzdłużnym w postaci dużej liczby nieciągłości, zgrupowanych obok siebie i często wypełnionych żużlem lub wtrąceniami niemetalicznymi, spychanymi do jamy skurczowej w procesie krzepnięcia wlewka w wyniku makrosegregacji. Pozostałości jamy skurczowej w gotowych wyrobach są niedopuszczalne, gdyż prowadzi to do znacznego zmniejszenia wytrzymałości i plastyczności materiału.