28 (64)

30-1 Gasi,m UachclarJ

tekstu pojawia się dialektyka: „Ale na zewnątrz, tam wszystko jest bez miary. A gdy poziom wznosi się na zewnątrz, podnosi się także w tobie, nie w tych naczyniach, które są po części w twoim władaniu, ani w twych najbardziej niewzruszonych narządach, ale w naczyniach włoskowatyeh, wznosi się aż do najdalszych odgałęzień twego nieskończenie rozczłonkowanego istnienia. Tam właśnie dochodzi, wylewa się z ciebie, wzbija się ponad oddech, chronisz się jakby na samym krańcu oddechu. Ach! A co potem, gdzie potem? Serce wypędza cię z twego ciała, jesteś już prawie poza sobą, tracisz resztki sił. Jak nadepnięty chrabąszcz wylewasz się cały i twoja nędzna twardość i elastyczność nic mają już sensu.

O nocy bez przedmiotów. O okno nieme z zewnątrz,

0    drzwi starannie zamknięte; zwyczaje przeniesione z dawnych czasów, przekazane, sprawdzone, nigdy nie zrozumiane Jo końca. O ciszo na schodach, ciszo w sąsiednich pokojach, ciszo tam na górze, u sufitu. O matko, ty jedyna zasłoniłaś sobą tę ciszę, gdy byłem dzieckiem”.

Przytoczyliśmy ten obszerny fragment, ponieważ stanowi on pewien ciąg dynamiczny. Wnętrze i zewnętrze nie są przedstawione w ich przeciwieństwie geometrycznym. V. jakiego przepełnionego, rozgałęzionego wnętrza wypływa substancja bytu? Czy zewnętrze przywołuje do siebie? Czy nie jest tylko dawnym wnętrzem, zagubionym w mrokach niepamięci? W jakiej ciszy rozbrzmiewają schody? W tej ciszy słychać stłumione kroki: to powraca matka, by jak niegdyś strzec swego dziecka. Nadaje tym wszystkim niewyraźnym

1    nierealnym dźwiękom ich konkretny i znany sens. Bez kresna noc przestaje być pustą przestrzenią. Stworzony przez poetę obraz, w którym czyha tyle niebezpieczeństw, odnajduje spokój. Ale jak długa to droga! By ją przebyć w rzeczywistości wyobrażonej przez poetę, trzeba być cały czas świadkiem osmozy przestrzeni wewnętrznej i przestrzeni nieokreślonej. •

Przytoczy iii my teksty możliwie aairóżiiófOiiniejSŁe, by pę&B&ć, że istnieją gry wartości, które odsuwają nit drugi pian. to, co odnosi się Jo zwykłych określeń _prz ..strzem. Przc-dwicńawo wnętrza i zewnętrza nic jest już wsparte oczy-w ist >śeią geometryczną.

Da zakończenie tego rozdziału zatrzymajmy się przez chwile nad tekstem, w którym Baizac wyraża woie sprzeciwu wobec przestrzeni, z którą się potyka. Tekst ten jest tym bardziej interesujący, że sam Baizac uznał za konieczne dokonać w nim zmian.

W pierwszej wersji Ludwika Lamberta czytamy: „Gdy tak zużywał wszystkie swoje siły w lekturze, tracił do pewnego stopnia świadomość życia fizycznego, istniał już tylko przez potężną grę wewnętrznych narządów, których pojemność niepomiernie się rozszerzyła, sprawiał, wedle swego wspaniałego wyrażenia, że przestrzeń cofała się przed nim”.

W wersji ostatecznej czytamy tylko: „Zostawiał, wedle swego wyrażenia, przestrzeń za sobą”.¹

jaka ogromna różnica między tymi dwiema dynamikami ekspresji! jakie osłabienie mocy istnienia wobec przestrzeni w drugiej wersji w porównaniu z pierwszą! Jak Baizac mógł dokonać takiej poprawki! Powrócił do „przestrzeni obojętnej”. W rozmyślaniach o istnieniu często bierze się w nawias przestrzeń lub też, innymi słowy, pozostawia przestrzeń „za sobą”. Świadectwem zagubionego odcienia istnienia jest brak „podziwu”. Drugie wyrażenie nie jest już według pisarza godne podziwu. Bo moc, która sprawia, że przestrzeń się cofa, która odrzuca przestrzeń i to całą przestrzeń na zewnątrz, by myśli medytującego staiy się całkowicie wolne, była naprawdę godna podziwu.

Przełożyła Joanna Skoczylas

20—Antologia

1

Przekhid Uoya.