29

Uktó sfery wartości i kanonów, według _któlych oceniamy polityk, Możemy określić polityka tylko na podstawie wizerunku, jaki kreiye w mediach. Tak naprawdę to tylko za ich pośrednictwem obserwujemy scenę polityczną. „To jest teatr. Aktor nie wchody na scenę bez makijażu. Polityk nie wchodzi na scenę bez makijażu. Aktor nie wchodzi na scenę, nie znąjąc roli. Polityk też nie może pojawić się nieprzygotowany. Nawet się tego od niego domaga, my”⁸². Im szersza akceptacja dla treści i sposobu interpretacji określonej roli, tym większe możliwości kreowania przez danego aktora wydarzeń na scenie politycznej.

W politycznej konkurencji manipulacja oznacza uznanie pewnych reguł, które przeciętnemu odbiorcy wydawać się mogą ni-czym innym, jak zaprzeczeniem jakichkolwiek zasad, a na pewno tych, które 'mogłyby funkcjonować na płaszczyźnie etycznej⁸³. Reguły te odnoszą się przede wszystkim do stosunków pomiędzy zawodnikami, ale zważywszy, że na ogół gra jest też formą widowiska, w jakiejś mierze determinują relacje z widzami. Czymś innym może być jednak manipulacja dla polityka, który traktuje ją jako instrument oddziaływania na innych polityków, a przede wszystkim na przeciętnego wyborcę. Kopnięcie przeciwnika w grze, w której wszyscy uczestnicy mogą się kopać, przestaje być faulem. Oznacza to pewnego rodząju redukcję agresji u wszystkich stron zaangażowanych w grę w taki sam sposób, jak cios boksera nie musi być wywołany (i nąjczęściej nie jest) nienawiścią do przeciwnika. Tłumaczy to zarazem, dlaczego tak wielu antagonistów politycznych na gruncie nieformalnym, co współcześnie oznacza nieobserwowalnym przez środki masowego przekazu, potrafi tak łatwo się porozumieć.

Zawodnicy biorący udział w grze sportowej stosują przeróżne taktyki, których głównym celem, oczywiście oprócz zwycięstwa, jest wprowadzenie przeciwnika w błąd. Niektóre z tych taktyk

Polityk u> makijażu, P. Śpiewak w rozmowie z A. Kublik, „Gazeta Wyborcza” z 20/21 czerwca 1998.

T. Pszczołowski pisze wręcz o pewnej rezerwacji niemoralności, co oznacza tendencję do swoistego elitaryzmu zachowań nieetycznych, w tym zachowań manipulacyjnych. NieetycznośĆ działań politycznych, Lublin 1987, s. 183-185.

wykraczają poza ustalone reguły, a na pewno poza fair płay. Większość jest jednak nie tylko zgodna z zasadami, lecz stanowi nąjwiększą atrakcję gry. Manipulacja wykorzystywana jako ełe-ment gry politycznej jest formą przymusu trudno zauważalnego.

W demokratycznej grze politycznej stosowanie manipulacji wymaga znacznie większej finezji i stoi na relatywnie wyższym poziomie niż w grach totalitarnych, w których zawsze kryje się za nimi czyg|§, .pczam oc, stąd większość jednostekjest w nich z natury rzdSzy bardziej skłonna podporządkowywać się określonym wplywonTze względów czysto konformistycznych (o ile zaliczamy do jućh^EęćIprzeżycia za wszelką c.ęp^j. l lyfanipulaęia. wpolityceoznaczae może.: ’ ’

1)    ukrywanie prawdziwych celów politycznych pod postacią innych, łatwiej zyskujących akceptację;

2)    wytwarzanie w świadomości obiektów będących przedmiotem manipulacji stanów, które implikować mogą podejmowanie określonych, pożądanych przez system sterujący działań, wyborów itp., np. wywoływanie stanu zagrożenia w celu uzyskania zgody na podjęcie nadzwycząjnych środków;

3)    kreowanie obrazów rzeczywistości mających ukryć stany faktyczne;

4)    kreowanie wizerunków własnych liderów politycznych czy ; oblicza własnej partii, przy jednoczesnym wyszukiwaniu wad przeciwników politycznych (dorabianiu im „gęby*);

5)    manipulacje językowe - będące zwykle środkiem manipulacji wyżej wskazanych, lecz mogące stanowić czasem odrębną ich formę, np. tworzenie (redagowanie) programów politycznych i wyborczych, dąjących możliwość odwołania się do jak najszerszego kręgu odbiorców, przy niezatracaniu oblicza ideowego partii czyjej lidera;

6)    manipulacja polityczna zachodząca w sferze interpretacji prawa, np. „co nie jest zabronione jest dozwolone”, „działania na granicy prawa”, „falandyzacja prawa” itp.¹

55

1

Szerzej: P. Pawelczyk, Manipulacja jako element gry politycznej, JPrzegiąd Politologiczny” nr 1—2 z 1996, s. 55-61. Patrz także: M. Karwat, Sztuka manipulacji politycznej, Toruń 1999.