29 (582)

NEUROPSYCHOLOGIA

mi), przeprowadzone w 10 lat po zmodyfikowanej operacji, wykazało, źe przy zachowanym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektualnego, słabo wykonują oni tylko Test Sortowania Kart Wisconsin (Hay i in., 1993).

Na zakończenie, wydaje się, że nawet po 40 latach od operacji nie ma interakcji między poznawczymi następstwami operacji a skutkami starzenia się u pacjentów ze schizofrenią (Harvey i in., 1993).

ZESPÓŁ CZOŁOWY: JEDEN CZY WIELE?

Teraz już powinno być oczywiste, że termin zespół płata czołowego jest określeniem bardzo ogólnym, odnoszącym się do uszkodzeń w obrębie ogromnego obszaru, obejmującego okolice prawdopodobnie odrębne zarówno histologicznie, jak i funkcjonalnie, czego nie da się wyjaśnić bez obszernych badań korelacyjnych dotyczących poszczególnych przypadków, a takie dane z oczywistych względów będą gromadzone powoli. Jak stwierdza Mesulam (1986): „Specyficzny wzorzec deficytów zachowania w danym przypadku jest prawdopodobnie zależny od umiejscowienia i wielkości uszkodzenia, usytuowania w lewej lub prawej półkuli, od jego charakteru i przebiegu w czasie, a być może nawet od przed-chorobowej osobowości pacjenta i wieku zachorowania” (s. 323).

Najważniejsze prace, w których podjęto próbę omówienia tego ogromnego tematu, bardzo się różnią ze względu na sposób ujęcia tego zadania (por. np. prace, których autorami są Stuss i Benson, 1986 oraz Fuster, 1989).

Podczas sympozjum zorganizowanego jakiś czas temu pod tytułem „Zagadka funkcji płata czołowego u człowieka”, opowiadając o swoim bogatym doświadczeniu w badaniach pacjentów z uszkodzeniami płatów czołowych, Teuber (1964) zauważył: „Na początku starałem się znaleźć jakąś jednolitą koncepcję, lecz w miarę posuwania się naprzód stało się jasne, że żadna hipoteza jednoczynnikowa nie obejmie wszystkich objawów uszkodzenia płatów czołowych. A jednak po tym sympozjum bardzo kusząca jest dla mnie myśl, że może istnieje jakieś podobieństwo rodzinne między objawami, nawet tymi, między którymi zachodzi częściowa dysocjacja”.

Podobnie jak w innych dziedzinach, charakter dostępnego materiału klinicznego nie pozwolił opracować teorii wyjaśniającej rolę poszczególnych okolic płata czołowego, mimo że znana jest ich specyfika anatomiczna (Hćcaen, Albert, 1978). W nielicznych, wyjątkowych przypadkach, w których patologia była precyzyjnie zlokalizowana, przeprowadzono dokładne badanie odpowiednimi metodami neuropsychologicznymi. Nawet wtedy, gdy uszkodzenia powstały w sposób zamierzony, podczas operacji psychochirurgicz-nych, bardzo różniły się one między sobą. Na dodatek, aby zbadać złożone funkcje płatów czołowych, najczęściej stosuje się złożone testy. Oznacza to, że w poszczególnych przypadkach deficyt może wynikać z najrozmaitszych przyczyn.

System teoretyczny, który jak się wydaje, mógłby objąć różnorodne aspekty dysfunkcji płata czołowego zarówno u człowieka, jak i u zwierząt, proponuje Fuster. Korę przed-czołową uważała za pewnego rodzaju nadrzędny układ funkcjonalny, w dużym stopniu przypominający wcześniejsze koncepcje Łurii. Układ ten odpowiada za „tworzenie struktury czasowej zachowania, które ma jednolity cel” (Fuster, 1980, s. 126). Struktury czasowe zapewniają organizmowi możliwość radzenia sobie z czterema głównymi cecha-

mi zachowania, dzięki czemu może ono mieć charakter przystosowawczy. Oto te cechy: (1) uwzględnianie zmieniających się wymagań; (2) nowość, (3) złożoność oraz (4) integracja w czasie. Jak sądzi Fuster, syntetyzująca rola kory przedczołowej polega na obsługiwaniu tych procesów składowych. Aby skutecznie działać, ów układ funkcjonalny musi być w stanie antycypować (planować) przyszłe wyniki i przechowywać w pamięci ów schemat czy plan wraz z już wykonanymi elementami, dopóki nie osiągnie ostatecznego celu, musi również być w stanie unikać czynników zakłócających, które zagrażają mu zniszczeniem.

Na zakończenie, Stuss i Knight (2002) są redaktorami niedawno opublikowanej pracy, przedstawiającej nowe dane o funkcji płata czołowego, zwłaszcza w odniesieniu do neu-ropsychologii poznawczej.