278 279

gdyż w przypadku większych możliwości intelektualnych można te wymagania przekraczać, zapewniając warunki do optymalnego rozwoju wszystkim dzieciom.

W początkach naszego stulecia propozycjami z tego zakresu był plan Winnetki, plan daltoński. Bardziej współczesnymi propozycjami jest koncepcja nauczania indywidualizującego¹, tzw. delenych tried², organizacja pracy zróżnicowanej uczniów³.

Inną koncepcją z tego zakresu jest również propozycja L.K. Ri-shopa⁴. A oto podstawowe założenia tej koncepcji.

Obecnie dokonuje się podziału na określone klasy na podstawie przede wszystkim wieku dzieci. Można byłoby rozważyć, jak sądzi L. K. Bishop, zrezygnowanie z tego typu podziału, a zastąpienie go innym, bardziej elastycznym, opierającym się przede wszystkim na poziomie sukcesywnego rozumienia określonych treści kształcenia. W tym celu program nauczania powinien mieć charakter ciągły, a dzieci, biorąc pod uwagę ich indywidualne tempo pracy w różnym czasie opanowywałyby określony zakres treści kształcenia. Urzeczywistnienie tego założenia wymaga uelastycznienia wychowania i nauczania szkolnego. Zamiast klas należałoby organizować mniejsze lub większe zespoły uczniów ze względu na określone zainteresowania, stopień opanowania ciągłego programu itp.

Przedstawiona zwięźle koncepcja, aczkolwiek należy do typu me-todyczno-organizacyjnego, wymaga rezygnacji z systemu klasowo--lekcyjnego.

W naukach pedagogicznych coraz powszechniej przyjmuje się pogląd, że wszelkie koncepcje modernizujące system wychowania i nauczania dzieci i młodzieży wymaga kompleksowych rozwiązań. Stąd też trzecią grupą koncepcji nauczania zróżnicowanego jest różnicowanie treściowo-organizacyjne. Ten typ koncepcji, jak sama nazwa na to wskazuje, dotyczy zarówno treści, jak i organizacji kształcenia. Różnicowanie w aspekcie treściowym jest jednak pojmowane swoiście.

Podstawowym obecnie problemem jest próba odnalezienia odpowiedzi na pytanie: w jaki sposób przezwyciężyć antynomię między jednolitością kształcenia a różnorodnością rozwoju poszczególnych dzieci w określonym wieku szkolnym bez równoczesnej eliminacji drożności systemu oświatowo-wychowawczego?

Jednolitość w doborze treści powszechnej szkoły zapewnia młodzieży pełną dostępność do wszystkich typów i rodzajów szkół. Jest więc podstawowym warunkiem demokratyczności naszego systemu oświatowo-wych owawczego.

Poszczególne dzieci w określonym wieku szkolnym wykazują jednak dość znaczne zróżnicowanie w zakresie zainteresowań, możliwości intelektualnych itp. Istnieje więc konieczność odpowiedniego różnicowania w pracy pedagogicznej z dziećmi i młodzieżą. Stąd proponuje się m.in. koncepcję tzw. nauczania zróżnicowanego¹.

W tej sytuacji program nauczania musi zawierać zarówno elementy jednolite, jak i zróżnicowane. Elementy jednolite zapewnią drożność systemu oświatowo-wychowawczego, natomiast zróżnicowane rozwijanie kierunkowych uzdolnień i zainteresowań uczniów.

Należy zatem rozważyć możliwość opracowania co najmniej dwóch koncepcji programowych dla określonego cyklu kształcenia i ewentualnie klasy szkolnej, a mianowicie: jednolity program kształcenia, zawierający treści podstawowe i niezbędne dla dalszego kształcenia w różnych typach i rodzajach szkół oraz dla samokształcenia i zorganizowanych formach kształcenia ustawicznego; program zróżnicowany, zmierzający do kształcenia kierunkowych uzdolnień, zainteresowań, potrzeb poznawczych itp. poszczególnych dzieci.

Jednolity program kształcenia, w zakresie doboru treści, powinien zawierać rejestr podstawowych praw, zależności itp. szczególnie istotnych w danej dziedzinie wiedzy, powinien mieć charakter dynamiczny ukazujący młodzieży nie tylko aktualny rozwój danych dyscyplin naukowych, ale równocześnie prognostyczny rozwój wiedzy naukowej w określonej dziedzinie.

Podstawową cechą programu zróżnicowanego i integralnie powiązanego z jednolitym — stanowiącym łączną całość powinna być integracja wiedzy interdyscyplinarnej. Integracja jest sposobem nauczania mającym na celu pokazanie związków między wszystkimi

279

1

   Por.: R. Dottrens, G. Mailaret, E. Rast, M. Ray Eduquer et Instruire. Paris 1966.

2

   Por.: E. Straear System a metody riadenia ucebneho procesu. Bratislava 1967.

3

   Por.: R. Więckowski Problem indywidualizacji w nauczaniu. Wroctaw 1973.

4

   Por.: L. K. Rishop hidmdualizing Educational system. New York-Evaston--London 1971.

' Por.: R. Więckowski Nauczanie zróżnicowane. Op. cit.