2
4

zem jednak dzieło Marksa ma wyraźne słabości, których nic_nieje pewna ciągłość pomiędzy ideami Saint-Simona i poglą-można lekceważyć.    _damj bardziej współczesnych myślicieli. Mówiąc o „teorii spo

łeczeństwa przemysłowego”, nie chcę jednak odwoływać się do ścisłego zestawu aksjomatów wyznawanych przez określo-

Teoria społeczeństwa przemysłowego

Przedstawiając teorię społeczeństwa przemysłowego i porów nującją z poglądami wyrażonymi przez Marksa lub przez jegr interpretatorów, powinienem na początku sformułować pew ne zastrzeżenia. Porównania, których chcę dokonać, i wątk dyskusji, które chcę podjąć, nie wyczerpują możliwości kategoryzacji idei socjologicznych. Jeśli sam marksizm obejmuji zróżnicowany zbiór teorii, to różnorodność form niemarksi-stowskiej myśli społecznej jest o wiele większa. Pewien stopień uproszczenia często dość złożonych problemów jest więt nieuchronny; nieuniknione jest też pominięcie niektórych zagadnień i idei, którym należałoby poświęcić wyłączną uwagi w obszerniejszym dziele.

Przedstawione poniżej porównanie dwóch perspektyw ni; nam przybliżyć scenę wydarzeń społecznych. Nie jest tt książka ..marksistowska”, deklarowanie sympatii dla pew nych koncepcji nie oznacza akceptowania w całości poglądów Marksa ani jego samozwańczych następców. Zarazem jedna! nie odrzucam Marksa na rzecz teorii społeczeństwa przemy słowego. Obydwa stanowiska powinny nas czegoś nauczyć Każde z nich ma pewne ograniczenia, które spróbujemy zł dentyfikować i pokonać. Często można spotkać się z opinią że marksizm i tzw. socjologia burżuazyjna są niespójne i dlfr tego trzeba opowiedzieć się po jednej stronie kosztem drugiej Nie zgadzam się jednak z tym twierdzeniem.

Pojęcie „społeczeństwo przemysłowe” zawdzięczamy, jai już wspomniałem, dziełu Saint-Simona. Moim zdaniem N ną szkołę socjologiczną. Odwołuję się raczej do wielu koncepcji i interpretacji, które generalnie tworzą pewną całość. Różni autorzy eksponują niektóre z nich kosztem innych, wyrażając opinie na różnym poziomie wnikliwości i subtelności .

Myśliciele, których chciałbym zaliczyć do teoretyków społeczeństwa przemysłowego, są zwolennikami przynajmniej kilku spośród poniższych poglądów.

1.    Najbardziej znaczący kierunek zmian we współczesnym świecie jest związany z przejściem od społeczeństw „tradycyjnych” opartych pierwotnie na rolnictwie, na jednym krańcu, do „społeczeństw przemysłowych” opartych na produkcji mechanicznej i wymianie towarów, na drugim. Mówiąc o tych dwóch typach społeczeństwa, teoretycy używają różnych określeń i rozmaicie charakteryzują typ tradycyjny i przemysłowy. Zauważają również, że „tradycja” i „nowoczesność mogą rozmaicie łączyć się ze sobą w różnych krajach.

2.    Przejście od społeczeństwa tradycyjnego do przemysłowego tworzy postęp. Nikt oczywiście nie twierdzi, że w społeczeństwach przemysłowych nie ma konfliktów i napięć. Panuje jednak przekonanie, że owe sprzeczności są równoważone przez korzystne cechy ustroju przemysłowego, który stwarza dostatek materialny, a zarazem wiąże się z likwidacją tradycyjnych źródeł zniewolenia. W społeczeństwie przemysłowym rozpadają się sztywne formy podziałów społecznych, np. pomiędzy arystokracją i szlachtą a „zwykłymi ludźmi'. Jest to społeczeństwo, w którym przeważa równość szans.

* Użyteczny przegląd owych idei prezentuje Krishan Kumar w Prophecyand Progress, London 1978.

36

37