28

niemal wyłącznie dla mężczyzn, nigdzie jednak nie stały się powszechne. Ogólną wskazówkę, jak bardzo kobiety są pokrzywdzone w stosunku do mężczyzn, stanowi porównanie średnich płac obu płci. Tabela 2 zawiera dane dla Stanów Zjednoczonych w wybranych latach pomiędzy 1961 a 1972.

Tabela 2. Zarobki pracowników pełnoetatowych w Stanach Zjednoczonych w zależności od płci

Rok	Średnie dochody w dolarach		Zarobki kobiet jako procent zarobków mężczyzn
	kobiety	mężczyźni
1961	3351	5644	59,4
1965	3823	6375	60,0
1969	4977	8227	60,5
1972	5903	10 202	57,9
1982	12 001	20 260	59,2

Źródło: Barbara M. Wertheimer, Searcli for u purliiersliip role. w: Janc Roberts Chapman (red.). Ecoiwmic hulepeiulence ofWomen. London 1976. s. 188: Stcttistical Ahs/raci ofrlm United States. 1984.

Przytoczone wyżej liczby wskazują, że różnice pomiędzy zarobkami mężczyzn i kobiet nie zmniejszają się. Wyniki te nic stanowią wyjątku w społeczeństwach kapitalistycznych. Społeczeństwa, w których oficjalna polityka państwowa bardziej niż w Stanach Zjednoczonych sprzyja zatrudnieniu kobiet, np-kraje skandynawskie, nic wykazują znaczniejszej przewagi pod względem relatywnego poziomu zarobków kobiet w porównaniu z mężczyznami. Uczestnictwo w pracy zawodowej jest oczywiście tylko jednym z aspektów stosunków patriarchal-nych, jakie przeważają we współczesnych społeczeństwach kapitalistycznych. Kobiety są ogólnie słabiej reprezentowane na stanowiskach władzy politycznej i w innych sferach. Co więcej, są przedmiotem „podwójnej dyskryminacji”, gdyż wiele kobiet pracujących w dalszym ciągu ponosi główną odpowiedzialność za prowadzenie domu i opiekę nad dziećmi.

Ruchy praw kobiet próbują w różny sposób walczyć z tymi nierównościami, choć większość autorów feministycznych dostrzega bardzo głębokie korzenie tych zjawisk. Świadczy o nich już sama trwałość patriarchatu w społeczeństwach ludzkich; patriarchat nie narodził się przecież z nastaniem kapitalizmu. Wydaje się jednak niewątpliwe, że rozwój kapitalizmu, który splata się z opisanymi wcześniej zmianami form rodziny, jest w szczególny sposób związany z dominacją płciową. Można wskazać wyraźne zbieżności pomiędzy podziałami według płci a systemem klasowym. Skupienie pracujących kobiet w stosunkowo gorzej płatnych zawodach o gorszych warunkach pracy i mniejszych szansach awansu jest efektem postaw pracodawców i pracujących mężczyzn, a także przerw w karierze zawodowej kobiet w związku z porodem. Kobiety w dużym stopniu godzą się na te warunki i przyjmują, niekiedy z rezygnacją, „ideologię udomowienia”, stawiając małżeństwo i rodzinę ponad korzyści ekonomiczne, jakie mogłyby osiągnąć w przypadku pełnego i równego uczestnictwa w systemie pracy przemysłowej. Jest to bardzo złożone zagadnienie, autorzy feministyczni wyrażają w tej materii zróżni-cowane opinie. Osiągnięcie pełnego równouprawnienia płci w pracy poza domem nie zawsze jest pożądanym celem samym ^w sobie w kontekście gospodarki kapitalistycznej. Z drugiej

139