2

rzeczywistości, percopować jego elementy, ocenić zachodzące między nimi związki, ale także wnikać w to, co tkwi niejako w sodnio sprawy, w rzeczy samą). Dokonuje tego wykorzystując wszystkie swojo zdolności, nabyto umiejętności, wiedzę.

Kompetencje są stopniowalne. Występują różne ich poziomy w różnych zakresach zjawisk społecznych i kulturowych. Ludzie na ogól są bardziej kompetentni w jednych dziedzinach żyda, a w innych mnie). Zależy to także od ich motywacji, zainteresowań, aspiracji. Aby jednak ocenić poziom kompetencji człowieka w jakiejś dziedzinie muszą wpierw istnieć wskaźniki tego procesu. Na ogól tymi wskaźnikami są faktycznie przejawiane zachowania człowieka i jego aądy wyrażane bądź to w formie zobiektywizowaną), na przykład w publikacjach, listach, bądź zarejestrowane w elektronicznych nośnikach wiedzy. Kompetencje innych ocenia osoba kompetentna do wyrażania takich ocen. Stąd pojawia się pytanie dalsze o kompetencje do oceny kompetencji. Kto może kompetentnie oceniać kompetencje? Społeczeństwo wytworzyło instytucje określające takie kompetencje, instytucje stające na straty wypełniania zakresu formalnego i merytorycznego kompetencji.

Socjalizacja jest zatem procesem wywierania wpływu na jednostkę przez ogół mniej lub bardzie) kompetentnych członków społeczeństwa. Skutkiem tego procesu jest nabycie przez daną osobę kompetencji do pełnego, aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Musi ona zintemalizować, etyli u wewnątrz-nić, uznać zn wiosno, wartości, wzory i normy życia społecznego obowiązujące niejako w danej grupie społeczną), musi Je przyswoić i stosować je w swoim zachowaniu. Kompotencje spoloczno obejmują zatem takie sfery życia, jak umiejętność zachowania się w różnych sytuacjach regulowanych obycząjom, normami, na przykład zachowania się dziecka przy stole podczas spożywania posiłków przez rodzinę, umiejętność radzonia sobie ze sztućcami, umiejętność nakrywania do stołu, umiejętność odnoszenia się do poszczególnych członków rodziny, do gości, obojmuje sferę zachowań w miejscach publicznych, w poszczególnych instytucjach społecznych, wyrażanie stosunku do symboli narodowych, świata kultury i przyrody. Istnieje pewien próg w procesie nabywania kompetencji społecznych, którego oslągnięcio przez dziecko uznać można za wystarczające do uczostnictwa w życiu społecznym. Jednak występuje w tym publicznym funkcjonowaniu wiele pulapok. Ich ominięcie wymaga coraz wyższego poziomu kompetonęji społecznych. Wraz z osiąganiem coraz wyższych stopni rozwoju społecznego i moralnego człowiek nabywa też kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu publicznym. Są one nie tylko skutkiem zewnętrznych oddziaływań ze strony poszczególnych członków grupy społecznej, ule także rezultatem podejmowanych przoz jednostkę wysiłków na rzecz zmiany samego siebie, które w literaturze naukowej nazywa się autokreacją, samowychowaniem. W życiu ludzi występują okroślone progi rozwojowe, kłody to przechodu oni z Uik zwanego zewnętrznego sterowana, na aatooomkzna kierowanie proc—ea osiągani* kompetencji społecznych. Hala dziecko pod dawne jest miecie je pym zabiegom siwyiłłraryjnyin ze strouy rodziców i czioo-ków jego n^bhimpi środowiska społecznego. Z czasem jednak saczyna ono wywierać wpływ na innych, osiąg* koleiny szczebel dojrzałości społecznej, a zatem kompetencji do funkcjonowania w określonej grapie. W dalazym rozwoju stanie się ono hardziej twórcą samego siebie niż przedmiotem wpływów społecznych, chociaż te tak naprawdę nigdy nie zanikną.

Socjalizacja jeet zatem takim wpływem społecznym, który powoduje modyfikacje zachowań ludzkich. Ta modyfikacja nie dokonuje się w sposób dowolny. Na straży bowiem wszelkich oddziaływań zewnętrznych stoi pewna koncepcja rrłowiska W kaniej grapie społecznej funkcjonuje bowiem kulturowy wzór osobowości, czyli wyobrażenie ludzi o tym. jak powinny zachowywać df poszczególne jednostki w określonych sytuacjach społecznych. Ten wzór przekazywany jest z pokolenia na pokolenia w postaci nakazów i zakazów społecznych odzwierciedląjących się w sankcjach i rolach społecznych. Społeczeństwo określa granice dopuszczalnych zachowań w danych sytuacjach i stosuje sankcje dla tych, którzy owe granico przekroczą. Dziecku pokazuje się przykłady. wzorce zachowań aprobowanych, podąje mu się nisjakn przepisy wypełnienia danej formuły zachowania. Ono je przyswaja, nadąje mu emocjonalny, pozytywny koloryt i w przyszłości stosuje się do tej właśnie normy społecznej. Staje się ona jago doświadczeniem społecznym, zaś w skali grapy, czy klasy społecznej elementem tradycji kulturowej.

Socjalizację określa się zatem jako pewną część wpływu spolecinago, która wprowadza jednostkę w świat wartości obowiązujących w pewnej grapie spolecznąj. Grupa uczy jednoatkę przejawiania zachowań według przyjętych wzorców, grapa uczy ją rozumienia wartości kultury, wreszcie grupa czyni jednoatkę zdolną do wykonywania określonych ról społecznych. Wpływ społeczny obąjmuje przekaz wiedzy, niezbędną do zrozumienia treści kultury, wiedzy potrzebną) do zrozumienia świata przyrody, modelowania zachowań społecznych według określonych wzorców. W socjologii i pedagogice przyjmuje się dosyć powszechnie tezę taką, że socjalizacja jest wpływem społecznym, który prowadzi do określonych skutków w osobowości człowieka. Obąjmuje ona zatem jakby dwie strony tego procesu. Z jednej strony bowiem soąjalizaąję można traktować jako zewnętrzny wpływ skierowany na wychowanka, a zatem coś, co istnieje obiektywnie j co można oceniać, badać, modyfikować. Z drugiej strony jako skutki tego wpływu dokonujące się w osobowościach łudzi Przyjmowane przez nich formy zachowania i głoszone sądy pozwalają frŁitw społeczeństwa oceniać poziom ich kompetencji do urHutnictwa w życiu społecznym. K Przeciawski (1971) sądzi nawet, iż sorjalńeija jest procesem zmian zachodzących w jednostce pod wpływem środowiska społocz-

13