2

116

Piotr Skeris

określonych znaków. Oddziaływanie takie wzbudza poprzez wywołanie zderzenia informacji pewien proces intra persona Iny w większym stopniu sterowany indywidualnymi predyspozycjami jednostki niż w przypadku interakcji z realnymi członkami grupy. Można przypuszczać, że stabilność oddziaływań elementów struktury społecznej jest wówczas słabsza. Na krańcu tego kontinuum znajdują się grupy aktualnie nie istniejące czy to przeszłe, jak np. otoczenie z okresu dzieciństwa, czy tez wyimaginowane, jak w przypadku tworzenia wizji przyszłości'.

Wówczas o oddziaływaniu grupy odniesienia można mówić jedynie w sensie indywidualnej organizacji postaw jednostki i ich wzajemnych związkach. Nie umożliwia to jednak poszukiwania genezy tych postaw w elementach struktury społecznej. Analiza takich wpływów, włączonych w zakres teorii grup oddziaływania może być pożytecznym narzędziem wyjaśniania zachowań z dziedziny dewiacji społecznej i innowacji.

Kryterium przynależności. Wyróżnianie grup odniesienia ze względu na przynależność częściowo pokrywa się z kryterium stopnia interakcji, gdyż z samej definicji przynależność do grupy wiąże się z częstszymi interakcjami w jej obrębie niż na zewnątrz. Jest ono nieostre również z tego względu, że nie uwzględnia wspomnianego już konfliktu dwu grup przynależności, jak to ma miejsce w przypadku poszukiwania zakotwiczenia postaw w układzie rodzice - rówieśnicy⁴. Pozwala ono tylko formułować przypuszczenie o silniejszym oddziaływaniu grup przynależności

0    zagęszczonej sieci interakcji i wysuwać przypuszczenie co do warunków wyboru innych układów odniesień⁵.

Kryterium czasu. Wspomnieliśmy już. że o oddziaływaniu grup odniesienia w sensie ścisłym możemy mówić w przypadku zachodzących interakcji pomiędzy nią a jednostką Są to grupy istniejące aktualnie. Niemniej uzasadnione jest również rozpatrywanie wpływu dawnych grup odniesienia, pozostawiających swój ślad w postaci z interna lizowanych norm i utrwalonych postaw. Tak samo celowe jest uwzględnianie grup przyszłej przynależności, jeśli jednostka oczekuje określonych zmian swojej sytuacji, jak to ma miejsce np. w toku kształcenia się i wyboru zawodu. Wyróżnienie tych rodzajów grup odniesienia stwarza pewne problemy metodologiczne. gdyż innych narzędzi badań wymaga analiza zintemalizowanych w przeszłości norm i wartości, jak również oczekiwań, aniżeli badania oddziaływania aktualnych

1    rzeczywistych grup. Kryterium czasu umożliwia jednak w szeregu przypadków wyjaśnienie rozbieżności zachowań i oddziaływań grup aktualnych, jak również niejednokrotni e dobór grup odniesienia. Ponadto zmiana w proporcjach nastawień prospektywnych i retrospektywnych, wiązanych z cyklem rozwojowym jednostki, pozwala wysuwać przypuszczenie co do względnego znaczenia przyszłych, aktualnych oraz przeszłych grup odniesienia.

Kryterium decydującego elementu grupy odniesienia. Poszczególne stanowiska badawcze różnią się także co do poglądów na cechę konstytutywną grupy odniesienia. Można zapytywać, czy termin ten ma oznaczać grupy w sensie socjologicznym* . czy kategorie społeczne . psychologicznie wyróżniane („znaczące*¹) oso-